Dagblaðið Vísir - DV - 16.08.2010, Blaðsíða 11

mánudagur 16. ágúst 2010 úttekt 11
að þau við kvíða á undanförnum 2
vikum þegar könnunin var gerð. Sé
spurt hversu margir karlar hafi feng-
ið greiningu á kvíða og fengið lyf á
árinu þá hafa 8,6 prósent karla feng-
ið greininguna um kvíða á einu ári
og um 5 prósent karla höfðu fengið
ávísað lyfi við honum. Hjá konunum
eru það 14,6 prósent sem hafa fengið
greininguna og um 11 prósent þeirra
fengu lyf vegna þess.“
Nauðsynlegt að finna betri
lausnir
„Róandi lyf hafa fylgt mannkyninu
frá örófi alda og þau, í einu formi
eða öðru, munu fylgja mannkyninu
áfram. Ég býst ekki við því að það
breytist. Vandinn er hins vegar sá
að við verðum að finna betri lausnir,
það er alveg ljóst. Þetta er ekki full-
komin lausn, hún veldur ákveðn-
um hlutfallslegum hópi vandræð-
um. Kvíði er mjög algengur vandi og
menn nota mismunandi leiðir til að
slá á hann. Það geta verið misheppi-
legar leiðir. Það er mjög vandasamt
að bera saman slíkar leiðir,“ segir
Kristinn.
Hann segir flesta geta notað þessi
lyf en það sé ákveðinn hópur sem
ætti ekki að fá lyfjunum ávísað. Það
sé þá fólk sem hafi sögu um fíkn-
arsjúkdóma eða til staðar sé sterk
fjölskyldusaga um fíkn. „Til þess að
passa upp á þessa einstaklinga þurfa
læknar að vera vakandi fyrir því sér-
staklega og ef þeir verða varir við að
fólk sé að auka skammtinn,“ seg-
ir hann en getur þó ekki sagt til um
hvernig læknar geti vitað hvort fólk
sé með fíknarsjúkdóm öðruvísi en
að treysta á svör sjúklingsins.
Þörf fyrir betri meðferðir
Hann segir almenna umfjöllun um
þessi lyf vera á þá leið að þau komi
vissulega að gagni en það sé ákveð-
inn hópur fólks sem þoli þau illa.
„Þessi lyf eru til að mynda miklu
öruggari en lyfin sem þau leystu af
hólmi.“ Aðspurður hvort það sama
geti ekki gerst með þessi lyf; að eft-
ir ákveðinn árafjölda verði þau ekki
talin örugg lengur þá svarar hann:
„Ég held að þessi verði ekki talin jafn
óörugg en maður vonast auðvitað til
að með ákveðinni framþróun komi
betri leiðir til að slá á kvíðann. Það
er algjörlega ljóst að það er gríðarleg
þörf fyrir betri meðferðir sem virka
bæði betur og veita meiri lækningu.“
Kristinn segir það vissulega
slæmt að fólk þurfi að leita sér með-
ferðar vegna lyfjanna en um 300
manns sækja sér árlega meðferð á
Vogi vegna lyfjafíknar. Hann seg-
ir það vera það lítinn hluta þeirra
sem taka lyfin. Þó að margir þrói
með sér fíkn í lyfin þá telur hann að
lyfjagagnagrunnur landlæknisemb-
ættisins ætti að koma í veg fyrir að
fólk geti labbað milli lækna og feng-
ið ávísað lyfjum hjá fleiri en einum
lækni.
Fólk getur sótt lyf til margra
lækna
Geir Gunnlaugsson landlæknir segir
lyfjagagnagrunninn að mörgu leyti
mjög góðan en það séu ákveðnir
vankantar á honum. Til að mynda er
erfitt að fylgjast með því ef sjúklingar
fara á milli lækna og fái ávísað lyfj-
um. „Hver lyfseðill er bara samsafn
upplýsinga um hvað eigi að gefa.
Þetta er upplýsingaveita frá hverri
heilsugæslu. Gáttin gerir ekki grein
á því hvort það sé sami einstakling-
ur með tvo mismunandi lyfseðla frá
sitthvorum lækninum. Það er eitt af
þeim vandamálum sem við erum
að kljást við varðandi lyfjamálin að
einstaklingar gangi á milli apóteka
og kaupi lyf. Hægt er að fylgjast með
einstaklingum sem fara á heilsu-
gæsluna en svo er fullt af sjálfstætt
starfandi læknum sem geta gefið út
aðra lyfseðla,“ segir Geir.
Hann segir því vel hugsanlegt að
fólk geti farið til nokkurra lækna og
fengið lyf. „Heilbrigðiskerfið bygg-
ist á trausti og að læknar þekki ein-
staklinginn. Þetta er mjög erfitt hlut-
verk sem læknar standa frammi fyrir.
Mörgu fólki líður mjög illa og lækn-
ar standa frammi fyrir erfiðu vali. Ég
hef þá trú að flestir læknar vilji gera
vel og reyni að takmarka notkun á
lyfjum,“ segir Geir.
Þekktustu lyfin sem flokkast undir Benzodiazepine:
n Valíum.
n Rivotril.
n Tafil.
n Díazepam.
Hvað er Benzodiazepine?
n Flokkur róandi lyfja sem hafa bælandi áhrif taugakerfið.
n Mikið notað gegn kvíða, svefnleysi og vöðvakrampa.
Hvaða áhrif geta lyfin haft?
n Þau geta verið sérlega ávanabindandi.
n Um 300 manns fara í meðferð ár hvert vegna lyfja í þessum flokki.
n Misnotkun algengari hjá konum en körlum.
n 35% kvenna sem koma á Vog hafa átt við vanda að stríða vegna lyfja í þessum
flokki.
n 15% karla.
n Fráhvarf af lyfjunum er sérlega langvarandi.
n Lengri en af heróíni.
LENGRa FRÁHVaRF EN aF HERÓÍNI
Hægt er að verða háður lyfjum á
marga vegu, en þrjár leiðir eru þó
algengastar. Ein þeirra er að gæta
ekki að hversu vanabindandi lyf
eru þegar þau eru notuð við kvíða
eða svefnleysi. Önnur leið er að
nota lyfin endurtekið til að komast
í vímu með eða án annarra vímu-
efna. Þriðja leiðin er að nota þessi
lyf til að slá á fráhvarf vegna ann-
arra vímuefna.
Langvarandi notkun róandi
lyfja við svefnleysi eða kvíða veld-
ur oft vandræðum því að svefn-
leysi og kvíði eru alltaf einkenni
um sjúkdóm eða þörf á breyttum
lífsstíl. Lyfin lækna hvorugt en geta
skapað nýjan vanda þegar fram í
sækir. Einstaklingurinn myndar
þol gegn lyfinu eftir nokkrar vikur
og kvíðinn eða svefnleysið lætur á
sér kræla að nýju þrátt fyrir að lyf-
in séu notuð daglega. Hætti sjúk-
lingurinn að taka lyfin við þess-
ar aðstæður magnast kvíðinn og
svefnleysið og verða verri en þeg-
ar hann byrjaði að taka lyfin. Hann
hefur þá keypt lækninguna dýru
verði og er verr staddur en þegar
hann byrjaði að taka lyfið í góðri
trú. Hætta er á að sjúklingurinn sé
orðin háður lyfjunum og auki við
skammtana. Á þessu stigi er erfitt
að tala um að fólk misnoti lyfin þó
að það sé orðið háð þeim. Það not-
ar ekki þessi lyf með þeim ásetn-
ingi að fara í vímu og hefur ekki
af neyslunni sjáanlegan félagsleg-
an vanda. Réttara er því að segja
að lyfið sé notað á ranga vegu og
margir sem það gera þurfa með-
ferð. Langvarandi notkun með
þessum hætti býður heim frek-
ari hættu og leiðir oft af sér vax-
andi þunglyndi og kvíða þrátt fyrir
töku lyfjanna. Þegar svo er komið
er stórhætta á að sjúklingar auki
lyfjaskammtinn enn frekar í ör-
væntingu og fari að nota lyfin til að
komast í vímu og félagslegur vandi
fylgi þá í kjölfarið. Úr þessu ástandi
er stutt í að sjúklingar fari að ganga
á milli lækna og ávanalyfjafíkn
verði þeirra aðalvandi.
Önnur dæmigerð notkun þess-
ara lyfja er þegar ungmenni eða
áfengissjúklingar taka þau beinlín-
is til að komast í vímu með eða án
annarra vímuefna. Þriðja dæmið
um misnotkun er síðan þegar lyfin
eru notuð við fráhvarfseinkennum
eftir áfengisneyslu eða til að hamla
gegn óæskilegum einkennum örv-
andi vímuefna. Þannig eru þessi
lyf oft tekin með amfetamíni eða
til að laga áfengisfráhvarf.
Svona ánetjast þú lyfjum
Lyfin sem enginn taLar um
Kona á fertugsaldri var fyrst gefið benzod-
iazepine-lyf þegar barnsfaðir hennar fór
með hana til geðlæknis þar sem hann taldi
lækninum trú um að hún væri geðveik.
Upp frá því varð hún háð róandi lyfjum og
seinna sterkum verkjalyfjum auk ýmissa
annarra vímuefna. Hún vill ekki koma
fram undir sínu rétta nafni en verður köll-
uð Eva hér.
Breyttu mér
aLgjörLega
Eva fékk lyfin hjá lækni og varð fljót-
lega háð þeim. Seinna leiddist hún
út í eiturlyfjaneyslu og notaði þá lyf-
in til að ná sér niður. ,,Þetta byrjaði
þegar ég var þunguð af dóttur minni.
Þá var ég í ofbeldissambandi með
barnsföður mínum. Hann taldi mér
trú um að ég væri geðveik og fór með
mig til geðlæknis. Inni hjá lækninum
mátti ég í raun ekkert tala heldur sá
hann að mestu leyti um það. Lækn-
irinn setti mig bara strax á Rivotril
sem er mjög sterkt róandi lyf og líka
notað við flogaveiki.“ Hún segir geð-
lækninn sem ávísaði henni lyfjun-
um hafa verið mjög þekkta á þess-
um tíma fyrir að vera „lyfjaglöð” eins
og hún orðar það. Ég komst ekki af
þessum lyfjum fyrr en ég skildi við
barnsföður minn en þá fór ég út í
aðra neyslu, þá á harðari efnum en
var alltaf viðloðandi Benzodiazep-
ine-lyf – bæði Valíum og Díazepam.“
Algjör umbreyting
Hún segir lyfin hafa breytt persónu-
leika hennar. „Rivotril breytti mér
algjörlega. Ég hef aldrei verið jafn
brjáluð í skapi. Ég varð bara brjáluð,
tók upp á hlutum sem ég hefði aldrei
tekið upp á hefði ég ekki verið á lyf-
inu. Alveg eins og Valíum og Diazep-
am, ég byrjaði að misnota það eft-
ir að ég fæddi strákinn minn. En ég
upplifði ekki svona miklar persónu-
leikabreytingar á því. Allir sem ég
þekki sem hafa verið í neyslu og hafa
tekið rivotril lýsa því hvað þeir verða
klikkaðir á þessu. Fólk er að fá þetta í
stórum pökkum hjá læknum.“
Auðvelt að fá lyf
Eva segir auðvelt að nálgast lyf hjá
mörgum læknum. „Ég veit um dæmi
hvernig læknar starfa, ég kynntist því
sjálf þegar ég var í þessu að það var
ekkert mál að fá lyf. Svo veit ég það
líka í gegnum mömmu mína, sem
er rosalegur pillufíkill og hefur ver-
ið mikið á Benzodiazepine-lyfjum.
Hún fór til geðlæknis fyrir jól sem
greindi hana á einum tíma sem of-
virka og sendi hana út með stóran
skammt af rítalíni. Eftir einn tíma!
Mamma er búin að vera að taka
þessi benzo-lyf í mörg ár og er mjög
skemmd af þeim. Ég veit að hún hef-
ur oft reynt að hætta en getur það
ekki. Þessi geðlæknir sem hún fór til
er alveg þekktur fyrir að vísa á svona
lyf og það eru margir svoleiðis lækn-
ar. Þessi læknir er til dæmis þekktur
fyrir þetta, þú pantar bara tíma hjá
honum og hann skrifar út lyf.“
Rosaleg afneitun
Hún hélt því fram í fjögur ár að hún
væri algjörlega edrú. Hún losaði sig
við áfengi og fíkniefni en var enn á
læknadópi. Hún var á lyfjum sem
læknir skrifaði upp á fyrir hana og
leit því þannig á að það gæti ekki
verið vandamál. „Afneitunin er svo
rosaleg og af því að maður er að fá
þetta hjá lækninum þá finnst manni
maður mega þetta. Ég át kannski tíu
valíum á dag og mér fannst það allt
í lagi því læknirinn skrifaði upp á
það. Ég fékk uppáskrifaðar 400 töflur
af Nobligan-verkjalyfi á mánuði og
fullt af valíum. Það var ekkert mál, ég
labbaði bara inn til heimilislæknis-
ins og hann skrifaði uppá.“
Gerðu hana siðlausa
„Versta við þessi lyf er að manni
finnst maður ekkert vera ruglaður af
þeim, manni finnst maður bara vera
algjörlega edrú. En eins og í dag þeg-
ar ég horfi til baka þá sé ég hvað ég
var rugluð og siðlaus. Ég laug alveg
hægri vinstri og fannst það bara allt í
lagi. Mér fannst ég bara fín. Ég afsak-
aði bara þjófnaðinn með því að ég
væri með sjálfsbjargarviðleitni. Ég sá
ekki vitleysuna fyrr en löngu seinna
því þetta er svo lengi að fara úr lík-
amanum.“
Eva hefur haldið sig frá lyfjunum í
mörg ár en viðurkennir þó fúslega að
þegar erfiðleikar steðja að og mikið
um að vera þá væri hún alveg til í ró-
andi. „Áhrifin af þessu eru svo rosa-
leg. En ég myndi aldrei gera það. Ég
er með svo sterkt net í kringum mig.
Mér er það alveg ljóst að þessi lyf
sköpuðu miklu fleiri vandamál en
þau leystu.“
Löng fráhvörf Fólk
getur verið mánuði
að jafan sig eftir
ofnotkun þeirra.
Algjör umbreyt-
ing Lyfin geta
haft mikil áhrif á
persónuleika fólks.