Dagblaðið Vísir - DV - 22.11.2010, Blaðsíða 10

10 fréttir 22. nóvember 2010 mánudagur
„Wikileaks mikil-
vægt fyrir ísland“
Fyrir hálfu ári vissu fáir af tilvist uppljóstrunarvefjarins Wikileaks. Þegar árásarmyndbandið frá Bagd-
ad var birt í apríl komust samtökin á kortið fyrir alvöru. Kristinn Hrafnsson, talsmaður samtakanna,
segir það spennandi að taka þátt í verkefninu. Honum var sagt upp störfum á RÚV en segist halda sínu
striki. Kristinn segir fjölda fólks vinna leynilega að því að birta fleiri leyniskjöl á næstunni.
Kristinn Hrafnsson, talsmaður
Wikileaks, vill lítið segja um áform
nýs fyrirtækis á vegum Wikileaks
hér á landi sem skráð er með lög-
heimili í Mosfellsbæ. Hins vegar
bendir hann á að starfsemin í
kringum vefinn sé í þróun og stofn-
un fyrirtækisins sé hluti af henni.
„Það þarf ekki að lesast neitt
stórt út úr því að fyrirtækið er
stofnað núna og alrangt sem fram
hefur komið í sumum óvönduðum
miðlum að þetta sé fyrsta fyrirtæk-
ið sem tengist Wikileaks. Samtökin
hafa verið með fyrirtæki í rekstri í
langan tíma, til dæmis Sunshine
Press í Ástralíu. Þetta félag sem nú
er stofnað hefur engan rekstur enn
sem komið er og mun bara koma á
daginn hvaða hlutverki það mun
gegna.“
Er óhræddur
Uppljóstrunarsíðan Wikileaks hef-
ur undanfarna mánuði birt hund-
ruð þúsunda leyniskjala, meðal
annars um stríðsrekstur Bandaríkj-
anna í Írak og Afganistan. En nú er
í undirbúningi birting fleiri leyni-
skjala. Kristinn segist aðspurður
ekki hræðast það að taka þátt í að
létta leynd af skjölum valdamestu
þjóða og manna heims og segir
þann blaðamann sem aldrei taki
neina áhættu ekki mikils virði.
„Eftir 20 ára starf í íslenskri blaða-
mennsku er ég þokkalega galvaní-
seraður gagnvart árásum á mitt
mannorð, enda þjóðaríþrótt hér
á landi að níða skóinn af náung-
anum. Ég held bara mínu striki í
samræmi við mína sýn á blaða-
mennsku. Ég sé hana að hluta til
sem mannréttindabaráttu þar sem
afli upplýsinganna er beitt til að
ná fram réttlæti, auka gagnsæi og
stuðla að heilbrigðara samfélagi.“
Þjóðþrifalekar
Fyrir Kristin hefur það mikla þýð-
ingu að taka þátt í þessu verkefni og
hann segir það bylta annars döpru
fjölmiðlaumhverfi.
„Fyrir hálfu ári vissu fáir af Wiki-
leaks en þegar árásarmyndbandið
frá Bagdad var birt í apríl komust
samtökin á kortið. Síðan þá hafa
Wikileaks birt og boðað birtingu á
900 þúsund skjölum frá stríðinu í
Afganistan og nú síðast nærri 400
þúsund skjölum frá Íraksstríðinu.
Á örfáum mánuðum hafa samtök-
in því stimplað sig rækilega inn og
boðað hugmyndafræði og aðferð
sem er byltingarkennd í því dapra
fjölmiðlaumhverfi sem við hrær-
umst í. Þetta framtak hefur vakið
upp sterkar tilfinningar og heiftúð
hjá valdamiklum aðilum en ekki
síður mikið þakklæti frá almenn-
ingi sem fagnar því að til sé svona
vettvangur. Oft er vitnað til þess að
í stríði sé sannleikurinn fyrsta fórn-
arlambið. John Pilger segir þetta
að vísu rangt því fyrsta fórnarlamb
styrjalda sé blaðamennska. Ég er
sammála því og hef í vaxandi mæli
verið gagnrýnni á fréttaflutning af
átakasvæðum eins og Írak og Af-
ganistan.
En þó að fókusinn síðustu mán-
uði hafi vissulega verið á þessa
stóru leka frá hernarðarmaskín-
unni í Bandaríkjunum sé ég fyrir
mér miklu fjölbreyttari málaflokka
í lekum framtíðar. Einkum og sér
í lagi vonar maður að fleiri þjóð-
þrifalekar komi frá stórfyrirtækj-
um sem eru valdamiklir gerendur
og hafa elt vestræn stjórnvöld í vax-
andi leyndarhyggju.“
Ferskt form
blaðamennskunnar
„Það að vera hluti af þessu batt-
eríi, hvort sem það er til lengri eða
skemmri tíma, er því í mínum huga
eðlilegt framhald á blaðamennsk-
unni. Hvað sem hverjum kann
að finnast um Wikileaks er þetta
að mínu mati ferskt form blaða-
mennskunnar – framtak til að efla
gagnsæi og þar með gera almenn-
ingi auðveldara að láta valdhafa
sæta ábyrgð. Í gegnum tíðina hef-
ur Wikileaks greint það efni sem
vefurinn hefur birt en nú upp á
síðkastið hefur verið leitað mark-
visst eftir samstarfi við sterka fjöl-
miðla sem starfa í hefðbundnu
umhverfi. Með því hefur unnist að
fá tugi blaðamanna – með þeim
bestu í heiminum, til að greina og
framsetja fréttasögur úr hráefninu
sem er lekið. Það er eðlilegt skref
þegar umsvifin eru af þeirri stærð-
argráðu að snúast um hátt í hálfa
milljón skjala. Þetta samstarf er á
mótunarstigi – og það eru samtök-
in líka, en ég á von á því að fram-
hald verði á. Það ætti að vera óþarft
að taka fram að það eru forréttindi
að vera í nánu samstarfi við helstu
fjölmiðla heimsins við að framsetja
fréttir sem þekja forsíður stórblaða
og tröllríða fréttatímum miðla um
allan heim.“
Uppljóstrarar ekki virkir á
Íslandi
En af hverju Ísland? Er það kjör-
land til þess að reka fyrirtæki eins
og Wikileaks? „Ísland er ekkert
sérstakt kjörland til að reka fyrir-
tæki sem tengist Wikileaks. Nema
fyrir þær sakir að Ísland er að
mörgu leyti ágætt land þar sem ég
hef hugsað mér að eiga fast aðset-
ur. Almennt held ég þó að Íslend-
ingar séu jákvæðir í garð samtak-
anna, enda þjóð sem er enn með
brunaþefinn í nösunum eftir þann
skaða sem spilling, leyndarhyggja
og aðrir lestir hafa valdið. Við
sáum það þegar Wikileaks birti
lánabók Kaupþings fyrir rúmu ári
hversu leki af þessu tagi er mikil-
vægur. Það að geta boðið upp á
gátt þar sem menn geta í nafnleysi
komið á framfæri leynilegum upp-
lýsingum er mikilvægt fyrir Íslend-
inga jafnt sem aðra. Það er til að
mynda umhugsunarefni að þrátt
fyrir sérstaka valdheimild sér-
staks saksóknara, að gefa mönn-
um ákveðna friðhelgi ef þeir gerast
uppljóstrarar, hafa ansi fáir nýtt
sér það. Ef til vill er það til marks
um samtryggingu sem enn er við
lýði. Það getur líka verið ótti og ef
svo er, þá getur vefur eins og Wiki-
leaks verið lausnin.“
Mikil rannsóknarvinna
En hvernig virkar Wikileaks? Krist-
inn segir nafnleyndina skipta höf-
uðmáli og að rannsóknarvinnan
sé þung. „Wikileaks er gátt þar sem
menn geta komið frá sér leyndar-
upplýsingum í skjóli nafnleyndar.
Vegna álags og þess mikla efnis
sem hefur borist er þó ekki tekið á
móti nýju efni að svo stöddu. Þeg-
ar efni berst fer af stað ákveðinn
ferill. Það felur í sér í grófum drátt-
um að meta hvort efnið sé ósvikið,
meta hvort það teljist eiga erindi
við almenning, ganga úr skugga
um að ekkert í efninu bendi á
heimildarmanninn og loks koma
því í birtingu, annaðhvort beint á
vefinn eða að undangengnu sam-
starfi við hefðbundna miðla.
Hvaðan koma peningarnir?
Kristinn segir samtök Wikileaks
til þessa hafa verið rekin af einka-
fjármagni og frjálsum framlögum.
„Flest framlögin eru tiltölulega
smá en það safnast þegar sam-
an kemur. Lengst af hafa flestir
unnið í sjálfboðavinnu en fengið
endurgreiddan útlagðan kostnað.
Smám saman er þetta að breytast
enda álagið mikið og nauðsynlegt
að hafa kjarnahóp starfandi fyrir
samtökin. Hópurinn sem fær laun
er þó innan við 10 manns með
skemmri eða lengri ráðningu. Það
má alveg gera ráð fyrir því að smám
saman stækki sá hópur enda er
unnið að því að formbreyta Wiki-
leaks í takt við gjörbreyttan veru-
leika sem samtökin hrærast í. Sú
vinna hefur verið í mótun í nokk-
urn tíma en það hefur tafið verkið
að samhliða er staðið í stórræðum
eins og þeim að miðla stærsta leka
hernaðarsögunnar.“
Kristinn sjálfur segist hafa ver-
ið í samstarfi við Wikileaks og þá
á launaskrá hjá RÚV enda hafi
hann þá unnið í því samstarfi út
frá hagsmunum RÚV. „Nefna má
að RÚV hafði algera sérstöðu í
tengslum við birtingu þyrluárásar-
myndbandsins frá Bagdad. Þar var
RÚV í forystu heimsmiðla og birti
ítarlega umfjöllun á undan öllum
öðrum fjölmiðlum. Ég taldi að það
væri RÚV lyftistöng og stofnuninni
til álitsauka.“
Kristjana gUðbrandsdóttir
blaðamaður skrifar: kristjana@dv.is
Ísland er ekk-ert sérstakt
kjörland til að reka
fyrirtæki sem tengist
Wikileaks.
blaðamaður sem tekur ekki áhættu er
lítils virði Kristinnsegistaðspurðurekki
hræðastþaðaðtakaþáttíaðléttaleyndaf
skjölumvaldamestuþjóðaogmannaheims
ogsegirþannblaðamannsemaldreitaki
neinaáhættuekkimikilsvirði.