Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.2010, Síða 14

14 fréttir 10. desember 2010 föstudagur
Sjálfstæðisflokkurinn stefndi á síð-
ustu öld að því að hafa trúnaðar-
menn í öllum fyrirtækjum í höfuð-
borginni með fleiri en tíu í starfsliði
og fylgdist með skoðunum fólks.
Þetta kemur fram í bók Guðna
Th. Jóhannessonar sagnfræðings
um ævi Gunnars Thoroddsen.
Gunnar var einn helsti leiðtogi
Sjálfstæðisflokksins upp úr miðri
síðustu öld og var borgarstjóri í 12
ár, frá 1947 til 1959. Með nokkrum
stuðningsmönnum innan Sjálf-
stæðisflokksins myndaði hann rík-
isstjórn með Framsóknarflokknum
og Alþýðubandalaginu árið 1980
og sat sem forsætisráðherra til árs-
ins 1983. Hann lést aðeins örfáum
mánuðum síðar sama ár úr hvít-
blæði.
Í bók Guðna um stjórnmálafor-
ingjann segir frá undirbúningi sveit-
arstjórnarkosninganna árið 1958.
Fyrir þær kosningar hafði ríkisstjórn
Hermanns Jónassonar beitt sér fyr-
ir breytingum á kosningalögum.
Breytingarnar fólu meðal annars
í sér að fulltrúar stjórnmálaflokk-
anna gátu ekki lengur fylgst með því
á kjörstað hverjir hefðu neytt kosn-
ingaréttar. Sjálfstæðismenn urðu
að breyta „kosningamaskínu“ sinni
með hliðsjón af því undir styrkri
stjórn Baldvins Tryggvasonar og
Birgis Kjaran. Á blaðsíðu 260 í bók-
inni segir: „Flokksvélin mikla var í
meginatriðum óbreytt: Reykjavík
var skipt í 120 umdæmi og voru að
jafnaði 5–10 fulltrúar í hverju þeirra
(samtals 654 snemma árs 1957).
Þeir skráðu stjórnmálaskoðanir ná-
granna sinna og voru þær upplýs-
ingar færðar í skrár í Valhöll, höfuð-
stöðvum flokksins við Suðurgötu.
Svo kappsamir voru þeir Baldvin
og Birgir að þeir þekktu fulltrúana
nær alla með nafni og mundu jafn-
vel símanúmer þeirra. Á vinnustöð-
um kom öflugt trúnaðarmannakerfi
einnig að gagni. Þar fylgdust sjálf-
stæðismenn með spjalli félaganna
um daginn og veginn og komu sjón-
armiðum þeirra í stjórnmálum á
framfæri í Valhöll. Stefndi flokkur-
inn að því að hafa trúnaðarmenn í
öllum fyrirtækjum með fleiri en tíu
í starfsliði og skyldi sérhver þeirra
vera „trúverðugur og dugandi mað-
ur“ (árið 1957 átti Sjálfstæðisflokk-
urinn 392 skráða trúnaðarmenn á
vinnustöðum).“
Valdakerfið og fórnarlömbin
Frásögnin um valdakerfi Sjálfstæð-
isflokksins á þessum tíma virðist
koma heim og saman við frásögn
Einars Olgeirssonar, eins helsta
leiðtoga íslenskra sósíalista á síð-
ustu öld.
Í viðtalsbók Jóns Guðnason-
ar frá áttunda áratug síðustu ald-
ar gefur Einar eftirfarandi lýsingu
á pólitísku eftirliti með skoðunum
vinstrimanna og skoðanakúgun
sem tengdist NATO og veru Banda-
ríkjahers í landinu: „Hernámssinn-
ar, sem titluðu sig lýðræðissinna,
veigruðu sér hvergi við að beita per-
sónunjósnum, atvinnuofsóknum
og beinni og óbeinni skoðanakúg-
un. Fátt eitt af þessum ófögru at-
höfnum þeirra hefur verið skrásett,
enda hafa aðeins fáeinir, sem urðu
fyrir barðinu á þessum ófögnuði,
sagt frá reynslu sinni opinberlega.
Þögnin um þessa óhæfu stafar af
því meðal annars að menn hafa ótt-
ast reiði yfirvalda og ekki viljað láta
koma sér algerlega út úr húsi.“
Djúp áhrif á lífshlaup manna
Ólafur Ragnar Grímsson, forseti
Íslands og stjórnmálafræðing-
ur, ræddi stuttlega í Mannlífsvið-
tali haustið 2009 hvernig skoðan-
ir og djúpstæðar pólitískar deilur
hefðu klofið þjóðina á síðustu öld
með þeim hætti sem Einar Olgeirs-
son lýsir. Ólafur var spurður um það
hvort aðildarumsókn að ESB mundi
auka á sundrungu. Hann taldi ekk-
ert einfalt svar við því en sagði: „Ef
hins vegar þeir sem að málinu koma
tala í sífellu eins og trúboðar, hand-
hafar hins heilaga sannleika, þá get-
ur málið lent í öngstræti átaka og
klofnings, líkt og gerðist með aðild-
ina að NATO og deiluna um herinn
á sínum tíma. Það er kannski erf-
itt fyrir yngri kynslóðir að átta sig á
því hvernig þau mál klufu þjóðina,
klufu fjölskyldur í andstæðar fylk-
ingar, komu í veg fyrir að margir
fengju að njóta sannmælis á sviði
lista, vísinda og menningar. Mönn-
um var skipað í fylkingar á grund-
velli afstöðunnar til þessara mála.
Allt sem þeir gerðu var dæmt í ljósi
þess hvort þeir voru með eða á móti
NATO, með eða á móti hernum.“
Flokkssjóðurinn
Fleiri heimildir um gangverk valda-
kerfis Sjálfstæðisflokksins hafa
komið fram á síðari árum. Eina
þeirra er að finna í „Jónsbók“ sem
Einar Kárason rithöfundur skrásetti
um athafnamanninn Jón Ólafsson,
en bókin kom út árið 2005. Sagt er
meðal annars frá tilraunum Jóns til
að gera sig gildandi innan Sjálfstæð-
isflokksins en einnig frá því hvernig
hann bauð forystu flokksins birg-
inn. Jón var einn helsti eigandi Ís-
lenska útvarpsfélagsins, síðar Norð-
urljósa, sem ráku Stöð 2, Bylgjuna
og fleiri ljósvakamiðla. Á blaðsíðu
421 stendur: „Auðvitað má segja
að Jón og félagar hafi verið að safna
glóðum elds að höfði sér með því að
vera með derring við Flokkinn. Það
má til dæmis segja frá því að fyrst
um sinn eftir að Sýn varð að alvöru-
sjónvarpsstöð árið 1995 var heim-
ilisfang hennar á Suðurlandsbraut
4a, lögmannsskrifstofu stjórnarfor-
mannsins Sigurðar G. Guðjónsson-
ar. Og þangað komu um það leyti
stafnbúar úr Sjálfstæðisflokknum,
þeir Sigurður Gísli Pálmason og Páll
Kr. Pálsson, fyrir hönd fjármálaráðs-
ins, og sögðu Sigurði að ÍÚ (Íslenska
útvarpsfélagið) ætti að borga fimm
milljónir á ári til Flokksins; sú upp-
hæð væri bara reiknuð út frá stærð
og veltu fyrirtækisins. En Sigurður
svaraði því til að þeir myndu ekki
borga í flokkssjóði. Félagið hefði þá
stefnu að styrkja pólitískar hreyfing-
ar í kringum kosningar, og þá með
því að bjóða þeim öllum 50% afslátt
af auglýsingaverði.
Svo að mennirnir fóru tómhent-
ir á dyr.
Jón segir núna að í ljósi sögunn-
ar hefði líklega verið viturlegra af
Sigga að borga þetta – bara til að
kaupa þeim frið; það hefði verndað
þá fyrir miklu veseni. [...] Um and-
byrinn sem hann fór nú að mæta
má nefna ýmis dæmi, og fyrst er rétt
að líta á hasarinn sem varð í kring-
um söluna á Fjárfestingabanka at-
vinnulífsins – FBA.“
Mikið fé
Þess ber að geta að Jón Ólafsson
var einn fjögurra manna sem náðu
undirtökunum í FBA sem stofnað-
ur var úr opinberum sjóðum með-
al annars í sjávarútvegi og landbún-
aði.
Á núvirði jafngilda 5 milljónir
króna um 8 til 9 milljónum króna.
Samkvæmt því gjaldi sem ÍÚ átti
að greiða í flokkssjóði Sjálfstæð-
isflokksins árið 1995 á grundvelli
stærðar og veltu hefði Eimskipafé-
lag Íslands átt að greiða yfir 30 millj-
ónir króna í flokkssjóðina sama ár.
Um þetta er engar upplýsingar að
hafa, en dæmið er reiknað út frá
stærð og veltu beggja fyrirtækjanna,
ÍÚ og Eimskips árið 1995.
Sjálfstæðisflokkurinn átti nærri 400 trúnaðarmenn skráða á vinnustöðum á sjötta áratug síðustu aldar.
Í bók Guðna Th. Jóhannessonar um ævi Gunnars Thoroddsen kemur fram að fulltrúarnir hafi skráð
stjórnmálaskoðanir nágranna og þær verið færðar í skrár í Valhöll, höfuðstöðvum flokksins sem þá
voru við Suðurgötu í Reykjavík.
Útsendarar flokksins
skráðu skoðanir fólks
Jóhann hauksson
blaðamaður skrifar: johannh@dv.is
Stefndi flokk-urinn að því að
hafa trúnaðarmenn
í öllum fyrirtækjum
með fleiri en tíu í
starfsliði og skyldi sér-
hver þeirra vera „trú-
verðugur og dugandi
maður“ (árið 1957 átti
Sjálfstæðisflokkurinn
392 skráða trúnaðar-
menn á vinnustöðum).
Valhöll TrúnaðarmennSjálfstæðis-
flokksinskomusérfyrirífyrir-
tækjum,fylgdustmeðpólitískum
skoðunumstarfsmannaogkomu
upplýsingunumáframfæriíValhöll.
Merkur stjórnmálaforingi Gunnar
ThoroddsenvarborgarstjóriReykja-
víkurí12áruppúrmiðrisíðustuöld.
Hannvarðforsætisráðherra1980.
Flokksvélin GuðniTh.Jóhannesson
sagnfræðingursegirfráþvíað
„flokksvélin“hafiskiptborginnií120
umdæmiogíhverjuþeirrahafiverið5
til10virkirfulltrúar.