Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.2010, Blaðsíða 68

68 viðtal 10. desember 2010 föstudagur
Freyja Haraldsdóttir hefur sýnt það og sannað að það er engin hindrun svo stór að ekki megi yfirstíga
hana. Almenningur hefur fylgst
með baráttu Freyju og án efa hef-
ur hún haft djúpstæð áhrif á hug-
myndir okkar og viðhorf því nú hef-
ur hún fengið sæti á stjórnlagaþingi
og með því einstakt tækifæri til að
hafa áhrif á mannréttinda ákvæði
stjórnarskrárinnar. Mannréttinda-
barátta fatlaðra er henni mikið
hjartans mál. Hún lifir fyrir að fá
að hafa áhrif á kjör fatlaðs fólks og
nærri því allar lausar stundir fara í
að velta því fyrir sér hvernig heim-
inum verður breytt. Hver veit nema
að hún sjálf sé sá leiðtogi sem hún
segir vanta til að leiða þessa bar-
áttu. Sjálf hefur hún þurft að berj-
ast fyrir því með hörðu að fá að lifa
sjálfstæðu lífi og eftir efnahags-
hrunið hefur hún eins og aðrir fatl-
aðir orðið fyrir skerðingu á þjón-
ustu sem hefur mikil áhrif á hana
og sviptir hana þeim rétti að geta
lifað sjálfstæðu lífi. „Mannréttindi
fatlaðs fólks eru á útsölu,“ segir
Freyja um skerðinguna.
Ekki með aðstoð á
virkum nóttum
Freyja hefur barist mjög gegn þeim
hindrunum sem hafa orðið í vegi
hennar. Hún vill geta lifað sínu
eigin sjálfstæða lífi og til þess þarf
hún aðstoð samfélagsins. Það sær-
ir hana að það hversu mikla að-
stoð fatlað fólk bær byggir að miklu
leyti á geðþótta ákvörðunum. „Ég
hef að mestu leyti öðlast sjálfstæði
yfir eigin lífi og barist fyrir því með
hörðu, ég er þó enn ekki með að-
stoð á virkum nóttum sem skapar
óöryggi og takmarkar möguleika á
að geta sinnt mínum grundvallar-
þörfum á þeim tíma. Ég hef alltaf
viljað lifa sjálfstæðu lífi og til þess
að geta það þarf ég persónulega
aðstoð. Þess í stað voru mér ítrek-
að boðin úrræði sem leiddu til verri
lífskjara og frelsissviptingar. Þegar
kemur að málefnum fatlaðs fólks
virðast mannréttindi vera sett á út-
sölu eftir hentisemi. Þá er talað um
fjárskort eða málin þögguð niður
með aðgerðaleysi. Þar að auki virð-
ast ákvarðanir um aðstoð til fatl-
aðs fólks oft á tíðum vera geðþótta-
ákvarðanir sem hægt er að taka eða
taka aftur hvenær sem er og hvern-
ig sem er.“
Heillaðist af þrautseigju
Martin Luthers King
„Ég læt þetta ekki aftra mér. Ég hef
að því er virðist endalausa orku til
að sinna þessum ástríðumálum.“
En hvaðan fær hún þessa orku?
Freyja segir fyrirmyndir í lífi sínu,
fjölskylda og vinir, hafa stuðlað að
því að hún hefur verið svo mikilvirk
í því að halda fyrirlestra, ferðast,
skrifa bók og berjast fyrir sjálfstæðu
lífi og mannréttindum til handa
fötluðu fólki.
„Ég heillast af þrautseigju og
trú Martins Luthers King jr. á jafn-
rétti og félagslegt réttlæti. Fatlað
fólk víða um heim hefur litið mik-
ið til baráttu hans og aðferða því í
grunninn erum við öll að berjast
fyrir því sama, fullum mannrétt-
indum.
King var mikill leiðtogi og tókst
að brjóta niður annars samþykkt
ástand sem einkenndist af mann-
réttindabrotum, mismunun og
kúgun. Leiðtogar af þessum toga
hafa verið mikilvægir í mannrétt-
indabaráttu fatlaðs fólks þó veru-
lega hafi skort öfluga fatlaða leið-
toga á Íslandi í gegnum árin.
Lærði að takast á við
fordóma gegn sjálfri sér
Freyja segir þó allra mikilvægast að
hafa orðið þeirrar gæfu aðnjótandi
að fæðast inn í fjölskyldu sem gaf
henni tækifæri til að lifa lífinu án
þess að hún þyrfti að upplifa skerð-
ingu sína sem hindrun. „Foreldr-
ar mínir og vinir hafa ávallt komið
fram við mig af takmarkalausri virð-
ingu og aldrei látið mig halda að ég
ætti ekki sömu tækifæri og allir aðr-
ir skilið. Slíkt tel ég mikilvægt í upp-
vexti allra barna því ég trúi því að
þannig megi skapa forsendur til að
móta sterka sjálfsmynd. Ég hef með
lífsreynslu minni, fyrirmyndum og
stuðningi fjölskyldu og vina lært
að takast á við fordóma gegn sjálfri
mér, þykja vænt um skerðinguna
mína og njóta lífsins með öllu því
sem það hefur upp á að bjóða.“
Neikvæðar hugsanir
í eigin garð
En hvaða fordóma skyldi Freyja
geta haft fyrir sjálfri sér? Freyja seg-
ir svarið við því margslungið og
eiga sér rætur í skilaboðum sam-
félagsins til fatlaðs fólks. „Ég fór
að halda að ég gæti ekki gert það
sem ég vildi gera og þannig hafði
ég fordóma fyrir sjálfri mér. Skila-
boð samfélagsins til fatlaðs fólks
einkennast oft af því að einblínt er
á skerðingu þeirra og takmarkaða
möguleika til þátttöku í samfélag-
inu. Einnig er einblínt mikið á það
að við séum ýmist hetjur eða fórn-
arlömb og félagsleg og fjárhagsleg
byrði. Þessi skilaboð hrísluðust oft
inn í huga minn og sköpðuðu nei-
kvæðar hugsanir í minn eigin garð.
Ég fann mikið fyrir þessum skila-
boðum á unglingsárunum og þeg-
ar ég barðist sjálf fyrir beingreiðsl-
um til að hafa persónulega aðstoð.
Ég kynntist þó frábærum manni
árið 2004 sem snéri hugsunarhætti
mínum, Randy Graise. Ég sótti ráð-
stefnu erlendis og þar hitti ég ann-
að fólk með sömu skerðingu og ég
sem lifði sambærilegu lífi og ófatl-
að fólk og þar hlýddi ég á fyrirlest-
ur Randys um aðstæður og stað-
alímyndir af fötluðu fólki. Randy
hafði sterka sýn á að fatlað fólk ætti
að búa við sömu mannréttindi og
aðrir og sagði meðal annars setn-
ingu sem hafði mikil áhrif á mig og
hefur fylgt mér síðan: „If you want
to be first class, you have to behave
first class.“
Vinirnir skipta miklu máli
Þegar Freyja er ekki að læra eða
kenna, skrifa eða vinna undirbún-
ingsvinnu vegna stjórnlagaþings
nýtur hún lífsins. Hún fer í kvik-
myndahús, á kaffihús með vinum,
ferðast um heiminn og býður fólki í
heimsókn. Hún er reyndar ákaflega
vinmörg og vinsæl kona þótt hún
geri sjálf lítið úr því. „Margir reka
upp stór augu þegar ég segi frá því
hversu víða ég hef ferðast. Ég hef
líklega ferðast til hátt í 30 landa. En
það er hluti af því lífi sem ég vil lifa.
Mér finnst mikilvægt að njóta lífs-
ins og alls þess sem það hefur upp
á að bjóða, það er eftir allt sam-
an stutt og hlutskipti mitt er bara
eins og það er. Ég gef mér líka góð-
an tíma með vinum og fjölskyldu.
Ég bý ein núna og er svo heppin
að eiga fjölda góðra vina sem ég
get farið með út á lífið. Mér finnst
reyndar líka ágætt að vera heima
hjá mér þegar mikið er um að vera
og safna kröftum til næsta dags og
þannig ríkir ákveðið jafnvægi í lífi
mínu. Ég les mikið og hef ákaflega
gaman af því að skrifa og setja sam-
an texta. Til þess að gera það vel þá
þarf ég einveru og gott andrými og
það er hluti af því lífi sem ég vil lifa.“
Freyja Haraldsdóttir hefur haft djúpstæð
áhrif á hugmyndir fólks um mannréttindi
fatlaðra. Það hefur hún fyrst og fremst gert
með því að vera sjálf fyrirmynd og lifa lífi
sínu til fullnustu rétt eins og ófatlaðir. Það
eru fáar hindranir í lífi freyju. Í viðtali við
Kristjönu Guðbrandsdóttur segir freyja
frá því ferli að hætta að hafa fordóma fyrir
sjálfri sér og losa sig undan kvíðanum
fyrir að geta ekki gert það sama og aðrir.
Mikilvægi þess að eiga fyrirmyndir og
vísan stuðning fjölskyldu og vina og þess
að njóta lífsins og alls þess sem það hefur
upp á að bjóða.
Fyrirmyndin
er Martin Luther King
Ég hef að mestu leyti öðlast sjálfstæði yfir eigin lífi og barist fyrir því með hörðu, ég
er þó enn ekki með aðstoð á virkum nóttum sem
skapar óöryggi og takmarkar möguleika á að geta
sinnt mínum grundvallarþörfum á þeim tíma.
Hætt að hafa fordóma Freyja
segir að með lífreynslu sinni, fyrir-
myndum og vináttu vina sinna hafi
hún lært að hætta að hafa fordóma
gagnvart sjálfri sér og lært að meta
lífið og allt það sem það hefur upp
á að bjóða. MyNd sigtryggur ari