Dagblaðið Vísir - DV - 24.06.2013, Page 9

„NiðurlægiNgiN ásótti mig“
n Björg var orðin veik af afleiðingum ofbeldis n Ákvað að beita ábyrgðarferli n „Allt var betra en raunveruleikinn sem ég bjó við“ n Játningin óþægileg
fara. „Ég hef of oft séð fólk hafa slæma
reynslu af réttarkerfinu. Kerfið er svo
illa í stakk búið að takast á við þessi
mál. Ég vildi ekki fara í gegnum það og
ég vildi ekki að eitthvert opinbert kerfi
setti einhvern stimpil á mína reynslu.
Ég veit hvað gerðist og er ekki að leitast
eftir utanaðkomandi samþykki fyrir
því.“
Hún hafði heldur engan hug á að
refsa honum. „Ég vildi bara að hann
axlaði ábyrgðina. Nú hefur hann gert
það en á greinilega mjög erfitt með
það, enda er mjög erfitt að bera þessa
ábyrgð. Það er erfitt fyrir alla. Hún er
samt hans að bera.“
Kröfur með stuðningi
Þegar hún var að leita leiða til þess
að takast á við þessa stöðu og ákveða
hvað hún vildi gera rakst hún á hug-
myndina um svokallað ábyrgðarferli
sem er sprottin upp úr anarkískum
samfélagshópum og gengur út á að
gera þolanda og geranda kleift að vera
áfram í sama umhverfi. Í þessu ferli
getur þolandi gert kröfur og sent þær
til geranda með stuðningi, eða vinum
sem eru honum innan handar. Ef ger-
andi gengst við ofbeldinu og ákveður
að verða við kröfunum fær hann
aðstoð við að taka ábyrgð á gjörðum
sínum. Þolandinn fær einnig aðstoð
við að taka ábyrgð á afleiðingunum.
Björg ákvað að notast við ákveðna
þætti úr þessu ferli og haustið 2011
sendi hún Hauki Má kröfur með
stuðningi. Það þýðir að hún skrifaði
honum bréf með atburðalýsingu og
kröfum og fékk vini hans til þess að af-
henda honum það. Áður en þeir gerðu
það las hún bréfið fyrir þá og setti þá
inn í málið og hugmyndafræðina að
baki þessari aðferð. „Ég vissi að ef ég
myndi koma fram þá þyrfti ég stuðn-
ing og þess vegna bjó ég hann til. Allt
var betra en raunveruleikinn sem ég
bjó við og leiðin gat ekki legið annað
en upp á við, sama hvað ég gerði.“
Haukur Már bað um þriggja daga
frest til þess að hugsa sig um. Hann
gekkst svo við því að þessi atvik hefðu
átt sér stað og ákvað að verða við kröf-
unum, sem fólust meðal annars að
hann ætti að víkja af opinberum vett-
vangi ef hún kæmi, en bað um að fá að
hafa eitt kaffihús fyrir sig.
Útópísk hugmynd
Eins og Björg segir þá er þessi aðferð
alls ekki fullkomin. „Vandinn felst
meðal annars í því að fæstir gerendur
eru tilbúnir til þess að taka þessa
ábyrgð þannig að það endar yfirleitt
með því að annar aðilinn fer. Þess
vegna er talað um að þetta valdi ósætti
og misklíð. Fyrir mér er það samt bara
enn ein leiðin til að þagga niður í
þolendum og hylma yfir það sem gerð-
ist. Auðvitað gengur allt vel ef enginn
segir frá. Fyrir þolendur getur þetta
hins vegar verið valdeflandi, af því að
stuðningurinn er skipulagður.
Við þurfum öll að takast á við ruglið
okkar og ég held að það sé gott að geta
tekið ábyrgð á sjálfum sér. Það er líka
gott að þessi meðvitund sé til staðar
um að þolandi og gerandi þurfi báðir
stuðning til að takast á við sjálfa sig en
það sé ekki endilega samhangandi og
hagsmunirnir séu ekki þeir sömu.
Það er ekkert nýtt að þolendur noti
hvers kyns aðferðir til að takast á við
ofbeldi. Þeir hafa verið að senda bréf,
afhjúpa ofbeldið og nota alls kyns leið-
ir til að takast á við það. Það veldur
nánast alltaf klofningi. Það er ofbeldið
sem veldur klofningi en ekki að það sé
talað um það.
Í raun er þetta útópísk hugmynd
því hún gerir ráð fyrir því að gerandinn
vilji taka þátt í því, sem ég held að sé
sjaldan raunin. Þetta gerir kröfur til
samfélags sem er ekki til. En á sama
tíma finnst mér þetta kærleiksrík og
sanngjörn leið.“
Öðlaðist frelsi
Samkvæmt þeim pistlum sem Haukur
Már hefur skrifað um málið er það
hins vegar ekki hans upplifun af þessu
ferli. Þar segir hann að hans hlið hafi
aldrei fengið að heyrast og að honum
hafi í raun verið útskúfað: „Við viljum
öll, einhvern veginn, vel. Það réttlæt-
ir ekki átroðslu á öðrum. Ekki mína
átroðslu. Ekki ykkar. Hér koma mátt-
lítil orð, síðbúin en einlæg, til ykkar
sem gekk gott eitt til: Farið til fjandans.
Ykkur skortir sómakennd. Þetta segir
maður sem hefur játað á sig kynferðis-
ofbeldi og stendur við það.“
Aðrir hafa haldið því fram að þetta
sé aðferð róttækra vinstrisinnaðra
femínista sem eru kallaðir Stóri dómur
og sagðir senda mönnum ákæru-
skjal með hlaupatíkum og dæma þá
án dóms og laga. Þessi umræða særir
segir Björg: „… fyrir utan það hvað hún
er klikkuð. Ég gerði ekkert ólöglegt,
það myndi ekki hjálpa mér að gera
eitthvað ólöglegt. Ég sendi honum ekki
ákæruskjal heldur bréf og kröfur. Hann
hafði fullan rétt til að ákveða hvort
hann tæki þátt í þessu ferli eða ekki.
Mér finnst það vægar kröfur að
biðja hann gjöra svo vel að halda sig
fjarri á meðan ég væri að vinna úr af-
leiðingunum og efla mig svo ég yrði
nógu sterk til þess að standa á sama.
Ég vildi bara öðlast frelsi og það virk-
aði. Þetta gaf mér vald, rými og rödd
og mér er sama í dag. Af öllu sem
ég hef gert til þess að takast á við af-
leiðingarnar þá er ekkert eins sterkt
og að taka svona einarða afstöðu með
sjálfri mér.“
Opinber játning óþægileg
Um hálfu ári eftir að Björg sendi Hauki
Má kröfur með stuðningi lét hún þau
boð berast til hans að kröfurnar væru
ekki lengur í gildi, hann þyrfti ekki
lengur að víkja af kaffihúsi ef hún
kæmi þangað.
Eftir á að hyggja sér hún að síð-
asta krafan var kannski of óljós, en
þar sagði að ef hann ætlaði að vera í
mannréttindabaráttu þá þætti henni
eðlilegt að gera þetta mál upp gagn-
vart þeim samfélögum sem hann
væri að vinna með. Hann var hvattur
til þess að gangast við því sem hann
hefði gert, taka ábyrgð og leita sér að-
stoðar. „Þetta var orðað of óljóst, þótt
ég standi enn með inntakinu. Ég vildi
ekki að hann gerði þetta opinbert með
þessum hætti og bjóst aldrei við því.
Ég bjóst frekar við því að hann myndi
ræða þetta einslega við valda einstak-
linga, segja þeim frá því að hann hefði
gengist við því að hafa beitt ofbeldi og
væri að vinna í því. Á sama tíma geri ég
ráð fyrir því að samfélagið sé þannig að
fólk vilji hafa menn á meðal okkar sem
eru að taka ábyrgð á gjörðum sínum.“
Hún fór því aldrei fram á opin-
bera játningu og það kom henni bæði
í opna skjöldu og úr jafnvægi þegar
Haukur Már skrifaði fyrsta pistilinn
um málið og hvað þá þegar hann skrif-
aði þann næsta. „Fyrir mér var þetta
engin játning heldur hans leið til að
bregðast við aðstæðunum. Ég hef hins
vegar oft hugsað um það eftir á að ef
fólk hefur svona mikla trú á dómskerf-
inu, hvar var þá lögreglan þegar hann
játaði að hafa beitt kynferðisofbeldi?“
Er ekki raddlaus og veikburða
Sóla er farin að ókyrrast og vill kom-
ast út. Björg róar hana og segir um
leið að það hafi verið mjög erfitt að
hann skyldi fjalla um málið með þess-
um hætti. „Ég var búin að búa til rými
fyrir mig sem ég var að vinna í. Ég var
ekki lengur ein að burðast með þessa
reynslu og vitneskju og því ekki að
glíma lengur við þessa gjá sem skapast
þegar aðrir þekkja ekki þína sögu og
þessar hliðar á ofbeldismanninum. Á
meðan þú þegir þá er þessi saga ósögð
og þá verður lífið svo kvíðvænlegt.
Þetta er eitthvað sem flestar konur
sem ég hitti sem hafa orðið fyrir kyn-
ferðisofbeldi eru að glíma við. Ein
kona sagði mér til dæmis frá því að
maður sem nauðgaði henni fyrir tíu
árum mætti á foreldrafund í bekkn-
um sem hún var að kenna í. Hann
var þá faðir eins barnsins. Hún treysti
sér ekki til að vinna á þeim vinnustað
lengur og hætti.
Nú var minn raunveruleiki kom-
inn út og ég gat haldið áfram. Þá sendi
hann frá sér þennan pistil og fólk fór að
benda á fólkið sem studdi mig og gera
lítið úr því. Það var sárt að sjá það ger-
ast. Um leið tók ég því þannig að það
væri verið að þagga niður í mér og
endurskilgreina það sem gerðist.
En eftir allt sem á undan er geng-
ið er ég enn harðari á þeirri skoðun að
þolendur eigi að tala. Því þegar hann
segir að hópurinn skáki í skjóli þol-
andans og stuðningsfólk hans heldur
því fram að ég hafi ekki skrifað þetta
þá er röddin tekin frá mér. Ofbeldið
gerir ráð fyrir því að þolandinn sé lítill
og raddlaus. Þá finnst mér mikilvægt
að koma fram undir nafni og segja nei,
ég er ekki raddlaus og veikburða. Ég
var raddlaus og veikburða þegar það
var verið að niðurlægja mig en ég er
það ekki lengur. Þolendur hafa sterka
rödd og þegar skömmin er farin fær
hún að heyrast.“ n
Fréttir 9Mánudagur 24. júní 2013
Haukur Már Helgason vakti fyrst athygli
á málinu með því að senda frá sér pistil þar
sem hann játaði að hafa beitt kynferðis­
ofbeldi án þess að tilgreina nánar í hverju
ofbeldið sem hann játaði að hafa beitt
fólst. Seinna sendi hann frá sér annan
pistil sem hann kallaði endurskilgreiningar
og sagðist hafa orðið fyrir félagslegri
útskúfun vegna málsins. Hann vildi ekki tjá
sig um málið þegar eftir því var leitað en
við birtum brot úr pistlum hans.
Blindan liður í ofbeldinu
„Ég hef beitt kynferðisofbeldi. Ég hef beitt
aðra manneskju ofbeldi án þess að gera
mér grein fyrir því. Án þess að ætla það.
Án þess að sjá það. Þessi blinda var liður í
ofbeldinu,“ skrifaði Haukur Már Helgason
og vakti þannig athygli á málinu. Þar sagði
hann ástvini sína efast um að kynferðis­
ofbeldi væri rétta orðið og hann hafi sjálfur
verið hræddur við að samþykkja það. „En
ég hef komið illa fram og valdið alvarlegum
skaða í kynferðissambandi.“
21. maí 2012
„Nauðgun framdi ég ekki“
„Mér var ráðlagt, á sínum tíma, að eina
leiðin til að stöðva sögur um að ég hefði
nauðgað konu væri að gangast við því
hreint og beint sem ég hefði þó í raun gert.
Vandinn sem mér bjó á höndum var að
gera það fullum fetum án þess að fara í
saumana á smáatriðum, sem myndi meiða
viðkomandi. Ég valdi sterkasta almenna
orðalagið yfir framferði mitt. Kynferðis­
ofbeldi. Það er ekki um mörg orð að ræða
sem myndu duga. Andlegt ofbeldi hefði
komið til greina, en einhverjum hefði getað
þótt það of veikt, varla segja neitt, enda
var framferði mitt innan kynferðissam­
bands,“ skrifaði Haukur Már í pistli sem bar
heitið Endurskilgreiningar.
Þar sagði meðal annars: „Nauðgun framdi
ég ekki: ég þvingaði engan til athafna,
fór aldrei yfir mörk sem voru tjáð við
mig, átti ekki samneyti við manneskju
meðvitundarlausa eða rænulausa. Ég
beitti mér hins vegar, innan sambands,
gagnvart annarri manneskju með hætti
sem var niðurlægjandi fyrir hana og hafði
langan sálrænan eftirmála.“
Í pistlinum lýsti hann því hvernig staðið
var að ábyrgðarferlinu gagnvart honum.
„Í byrjun nóvember 2011 komu tveir gestir
heim til mín með bréf frá konunni sem í
hlut átti. Þeim hafði verið gert að sitja og
bíða á meðan ég læsi bréfið og léti síðan
vita hvort ég gengist við atburðalýsingu
bréfsins og samþykkti kröfur sem voru
gerðar til mín. Mér var gert skýrt að mér
stæði aðeins til boða að segja já eða nei,
engum öðrum skilaboðum yrði komið
áleiðis. Ég bað um þriggja daga frest.
Þremur dögum síðar komu þeir aftur, við
settumst niður og ég sagði já.“
6. júní 2013
Hefnd og útskúfun
Í síðasta pistli sem Haukur skrifaði um
málið fjallaði hann um útskúfunina. „Nýtt
orðfæri ristir ekki upp og gjörbreytir mann­
legri hegðun á einu bretti. Það er hægt að
tala um valdeflingu og rýmisaukningu.
Utan girðingar blasir við einföld, gamal­
dags hefnd og útskúfun úr þorpi. Ég veit
alveg að útskúfunin var ekki viljaverk allra
þátttakenda. Hún virkar ekki þannig. Hún
var samt frekar fyrirsjáanlegur fylgifiskur.“
12. júní 2013
Kröfur Bjargar
Kröfurnar sem Björg sendi
Hauki Má voru eftirfarandi:
n Ekki nálgast mig eða tala við mig.
n Ef við erum einhvern tímann á sama
stað vil ég að þú yfirgefir staðinn.
n Ég vil ekki eiga í samræðu við þig um
þetta. Þetta er ekki til rökræðu.
n Ég vil ekki að þú sendir mér póst eða
hafir samband.
n Ég vildi helst að þú leitaðir þér
einshvers konar sérfræðiaðstoðar til að
fyrirbyggja meira ofbeldi.
n Ég vil að þú takir ábyrgð og gangist við
þessu gagnvart mér í gegnum millilið.
n Ef þú ætlar að vera í réttinda­ og
mannréttindabaráttu þá finnst mér að þú
þurfir að gera þessa hegðun upp gagnvart
þeim samfélögum sem þú vinnur með,
með því að gangast við því sem þú gerðir,
taka ábyrgð og leita þér hjálpar.
Er ekki lítil og veik Björg var
niðurlægð á sínum tíma og gat
ekki varið sig. Með mikilli vinnu
og ábyrgðarferlinu hefur hún
hins vegar fundið styrkinn á ný.
Hún er ekki raddlaus og veik,
heldur sterk og frjáls.
„Ég hef beitt kynferðisofbeldi“„ Í raun er þetta útópísk hugmynd
því hún gerir ráð fyrir því
að gerandinn vilji taka
þátt í því.
Styrkur í samstöðunni Eins erfitt að
það hefur oft verið að fara í gegnum þetta
ferli þá hefur að sama skapi verið styrkur í
samstöðunni og því að taka jafn einharða
afstöðu með Björgu.