Dagblaðið Vísir - DV - 24.06.2013, Blaðsíða 10

10 Fréttir 24. júní 2013 Mánudagur
K
onurnar að baki Björgu
studdu hana með ráð og dáð
í gegnum bataferlið. Það voru
þær sem báru sársaukann
með henni, voru til taks þegar
á þurfti að halda og reyndu að skapa
öruggt rými fyrir hana á meðan hún
var að öðlast frelsi frá afleiðingunum.
En það var hvorki einfalt né auðvelt að
taka einarða afstöðu í umdeildu máli,
sitja undir ásökunum sem því fylgdi og
sjá á eftir vinum vegna þess.
Í stuðningsliði Bjargar voru kon-
ur úr ýmsum áttum, konur sem hún
þekkti misvel en leitaði til af því að hún
treysti þeim til þess að styðja sig. Þegar
hún ákvað síðan að beita ábyrgðar-
ferlinu, eða einhverjum hluta þess,
og senda kröfur með stuðningi sagði
hún þeim frá því og spurði hvort þær
vildu styðja hana. Sumar sögðu já, en
aðrar treystu sér ekki til þess að bera
þessa ábyrgð á þessum tímapunkti í
lífi sínu. Þær Eyrún Ólöf Sigurðardótt-
ir, Íris Ellenberger og Arnþrúður Ing-
ólfsdóttir, oftast kölluð Adda, voru í
hópi þeirra sem ákváðu að styðja hana
í hverju skrefi og mættu á skrifstofu DV
til þess að segja frá sinni reynslu og
deila sýn sinni á þetta ferli.
Mynduðu varnarvegg
Þær tengjast Björgu úr ólíkum áttum,
í gegnum kunningja, menntaskóla og
háskóla. Adda er ein nánasta vinkona
Bjargar og sú fyrsta sem heyrði hana
tala um ofbeldið en Björg segir að það
sé sérstaklega sárt að sjá hvernig Adda
er máluð upp sem vond vinkona, en í
umræðum um málið hefur hún verið
sögð stjórnandi dómstóls götunnar,
eða Stóra dóms eins og hann er stund-
um kallaður, og að starfa á vegum rót-
tækrar femínískrar grúppu sem er
sögð dæma menn utan dómstóla.
Þær vilja þó halda því til haga að
aðkoma þeirra að málinu var alltaf á
forsendum Bjargar. Þegar Björg hafði
ákveðið að senda Hauki Má bréf bað
hún þær um að hafa milligöngu um
að koma því áfram í gegnum vini hans.
Þá tók Adda á móti upplýsingum um
málið, ráðfærði sig við hinar og ef þeim
fannst ástæða til þess að bregðast
strax við þá var upplýsingunum kom-
ið til Bjargar sem tók ákvörðun um
hvort og þá hvernig ætti að gera það.
Annars fékk það að bíða á meðan hún
var að komast yfir erfiðasta hjallann.
Það voru því þær sem tóku við mesta
áreitinu og óþægindunum sem fylgdu
málinu. Það má því segja að þær hafi
myndað eins konar skjöld eða varnar-
vegg í kringum hana.
Sjokkið
Það reyndi á, enda hefur það breytt lífi
Öddu að fylgja Björgu í gegnum þetta
ferli. Ákvörðunin um að gera það átti
sér langan aðdraganda. „Allt frá því að
Björg byrjaði að tala um þetta var ég í
trúnaðarsamræðum við hana um það
og það gerði það að verkum að þegar
hún var orðin tilbúin til að gera eitt-
hvað í málinu þá var ég það líka. Ég
þurfti þann tíma því ég hef aldrei stað-
ið svona nærri afleiðingum kynferðis-
ofbeldis áður.“
Fyrir hana var það mikið sjokk
að heyra af þessu. „Vinahópar okkar
tengdust og það var sjokk að upp-
götva að manneskja sem ég hafði ver-
ið í samfélagslegu návígi við hefði get-
að gert eitthvað svona. Ég var lengi
að meðtaka það og bregðast við með
harðri afstöðu.
Það breytti lífi mínu, því þetta er
í fyrsta sinn sem ég tek skýra afstöðu
í máli sem ég veit að verður umdeilt
og geri eitthvað sem ég veit að veld-
ur óvinsældum, jafnvel fordæmingu.
Ég hef aldrei gert neitt slíkt áður,“ segir
Adda.
Stórt skref
Áður hafði hún kynnst konu úti í
Hollandi sem glímdi við afleiðingar
kynferðisofbeldis í æsku. Afleiðingarn-
ar lituðu allt hennar hversdagslíf og
höfðu mikil áhrif á samband hennar
við annað fólk, meðal annars Öddu.
„Hún útskýrði fyrir mér hvað það er
að „triggerast“, það þegar einhver at-
burður hefur þau áhrif að manneskjan
fyllist óöryggi og endurupplifir of-
beldið. Ég vissi ekki að ofbeldi virkaði
þannig. Ég hélt að ofbeldið væri vont
á meðan á því stæði, síðan jafnaði fólk
sig á því og héldi áfram. En að ofbeldið
gæti dúkkað upp aftur tuttugu árum
síðar og komið í veg fyrir að mann-
eskjan tæki þátt í samfélaginu, léti
hæfileika sína blómstra og verið hún
sjálf, það vissi ég ekki.
Þegar ég kom heim sagði Björg mér
frá sinni reynslu, þar sem gerandinn
var ekki fjarlægur heldur maður sem
ég þekkti. Það að taka ákvörðun um
að standa hundrað prósent með henni
var mjög stórt skref fyrir mig og ekkert
sem ég lék mér að því að gera.
Það þýddi meðal annars að ég
hætti að veita hans tilveru athygli og
sniðgekk ekki bara hann heldur einnig
vini hans, ekki af því að þeir hefðu gert
eitthvað rangt eða væru ekki góðir
menn heldur af því að ég vildi reyna að
skapa öruggt rými fyrir Björgu. Þannig
að hún vissi að ef við myndum mæta
vinum hans þá myndi ég ekki stoppa
og spjalla og bjóða þannig þeirri hættu
heim að hún myndi „triggerast“. Fram
að þessu var það alltaf að gerast, hún
lifði í afleiðingunum þangað til við
gerðum þetta og þá var hver einasti
dagur happdrætti.“
Fyrir þetta hefur Adda hins vegar
verið umdeild. „Þetta þykir mjög rót-
tækt. Fólk virðist ekki átta sig á því að
þetta var ekki pólitísk ákvörðun, held-
ur ákvörðun sem ég tók í von um að
hjálpa vinkonu minni.“
Alvarleg átök
Adda er ekki sú eina í hópnum sem
segir að þetta mál hafi breytt lífi sínu.
Það gerir Íris líka, því þetta var í eitt
af fyrstu skiptunum sem einhver sem
hún þekkir sagði henni frá því að
hann hefði orðið fyrir ofbeldi. „Á þess-
um tíma var mikil fjölmiðlaumfjöllun
um kynferðisbrotamál og þöggun á
þolendum. Ég áttaði mig á því hversu
mikil áhrif kynferðisofbeldi hefur
á umhverfi mitt og annarra. Að af-
leiðingar kynferðisofbeldis yllu því að
konur ættu oft erfitt með að vera úti
á meðal almennings. Að þær snið-
gengu ákveðna staði, mannamót og
samfélög vegna þess að þar væri ger-
andi í kynferðisbrotamálum. Það hef-
ur algjörlega breytt sýn minni á lífið og
tilveruna.
Ég vissi að margir vildu ekki heyra
af svona málum en ég vildi ekki vera
manneskja sem lokar eyrunum fyrir
því og lætur eins og hún viti ekki af því.
Þannig að í mínum huga kom aldrei
annað til greina en að styðja Björgu í
hverju skrefi.“
Undir það tekur Eyrún: „Mín trú er
sú að þolendur eigi að fara sínar eigin
leiðir í bataferlinu og finna styrkinn á
eigin forsendum. Þegar Björg leitaði til
mín langaði mig til þess að taka þátt í
því og gerði það. Ég er sátt við það og
stend með þeirri ákvörðun.
Í sjálfu sér hef ég forðast átök í lífinu
og er ekki vön því að gefa skotleyfi á
mig þegar ég veit að það verður notað.
Ég þurfti að læra að vera í þeirri stöðu,
en ég vissi að þetta væri umdeilt. Engu
að síður var erfitt að komast að þeirri
niðurstöðu að það væri enginn sam-
ræðugrundvöllur í málinu, það væri
enginn sátt að fara að nást, við gæt-
um ekki öll verið vinir því hér væri um
alvarleg átök að ræða sem væri ekki
hægt að komast hjá á þægilegan máta.“
Klofningur óhjákvæmilegur
Eyrún þvertekur þó fyrir að ósættið
megi rekja til þeirra aðferða sem voru
notaðar og bendir á að einhvers kon-
ar ósætti eða klofningur virðist óhjá-
kvæmilegur þegar kynferðisofbeldi
ber á góma. „Þegar það er talað upp-
hátt um kynferðisofbeldi þá virðsta
fjölskyldur, vinahópar, trúfélög og bæj-
arfélög klofna. Það virðist ekki vera
hægt að tala upphátt um þessi mál án
þess að samfélög klofni.
Ég held að samfélagið sé á einhverj-
um undarlegum stað þar sem ríkir
meðvitund um að kynferðisofbeldi sé
til og að það hafi alvarlegar afleiðingar
á sama tíma og það virðist vera lítill
vilji til að horfast í augu við að það eru
gerendur sem beita þessu ofbeldi. Það
þýðir að við erum á stórfurðu legum
stað þar sem ógnin er til staðar en
enginn ber ábyrgð á henni.“
Játningin markaði tímamót
Að sama skapi efuðust margir um að
ofbeldið sem Björg lýsti hefði nokkurn
tímann átt sér stað. Opinber játning
Hauks Más virtist engu breyta þar um.
Hún kom konunum að baki Björgu öll-
um í opna skjöldu og satt best að segja
vissu þær ekki hvernig þær ættu að
taka henni. Allar eru þær sammála um
að hafa bundið vonir við að játningin
væri einlæg tilraun hans til að taka
ábyrgð á því sem gerðist í samskiptum
þeirra Bjargar.
Í kjölfarið upphófst hins vegar einn
erfiðasti tíminn í þessu ferli. Fólk sner-
ist gegn stuðningsaðilum Bjargar og
efaðist enn um að ofbeldið hefði átt sér
stað. „Það fannst mér alveg stórfurðu-
legt í ljósi þess að hann var búinn að
skrifa pistil þar sem hann kallaði þetta
sjálfur kynferðisofbeldi,“ segir Íris.
Adda tekur undir það og segir að
þessi tími hafi markað ákveðin tíma-
mót þar sem henni varð ljóst að sumt
fólk myndi aldrei skilja málið út frá
sjónarhóli þolandans – eða gera til-
raun til þess. „Það voru mér mikil von-
brigði. Ég hafði auðvitað vonast til
þess að fólk myndi taka þessari játn-
ingu sem merki um að þetta hafi verið
rétt en það gerðist ekki. Þá féllust mér
hendur.“
Líkt við Ku Klux Klan
Þess í stað var sögum dreift um kon-
urnar og fæstar þeirra áttu við nein
rök að styðjast. Þetta vita þær fyrir víst,
vegna þess að umræðan fór meðal
annars fram á netinu og eins voru bréf
um þær áframsend til þeirra. Í flestum
tilfellum var hugmyndin sú að hinn
svokallaði Stóri dómur hefði það að
markmiði að rugga valdastrúktúrnum
í samfélaginu og grafa undan mönn-
um sem hefðu verið sakaðir um eitt-
hvað sem þeir gerðu ekki eða væri al-
mennt ekki skilgreint sem ofbeldi.
„Reyndar sveifluðust skilgreiningarnar
mjög mikið. Einu sinni var okkur líkt
við Ku Klux Klan. En meginþemað í
þessum sögum var að Björg væri radd-
laus og skoðanalaus strengjabrúða og
að hann væri þolandi í eineltismáli.“
Eyrún segir að það hafi verið erfitt
að sjá hversu langt fólk var tilbúið til
að ganga til að finna aðrar skýringar á
gjörðum þeirra en að ofbeldið hefði átt
sér stað, þær tryðu því og vildu styðja
Björgu. „Samsæriskenningarnar voru
orðnar fjarstæðukenndar,“ segir hún.
Missti vini
Sem fyrr segir lenti Adda einna verst
í því. Ástæðan fyrir því var tvíþætt. Í
fyrsta lagi var það hún sem stóð Björgu
næst og tók við upplýsingum til henn-
ar og miðlaði upplýsingum fyrir hana.
Í öðru lagi þá hélt hún fyrirlestur í rót-
tæka sumarháskólanum þar sem hún
fjallaði um ábyrgð samfélagsins gagn-
vart þolendum kynferðisofbeldis og
ræddi meðal annars um ábyrgðarferli.
Hún segist taka fulla ábyrgð á því að
hafa flutt fyrirlesturinn og því ef hann
hefði orðið einhverjum innblástur.
Hann hafi hins vegar verið skrifað-
ur af átta einstaklingum sem báru sam-
eiginlega ábyrgð á efninu. Hún seg-
ir jafnframt að aðeins hluti af honum
hafi fjallað um ábyrgðarferlið. „Stað-
reyndin er hins vegar sú að fólk virð-
ist trúa því að ég fari fyrir þessum Stóra
dómi sem er ekki til. Ég hef ekki stýrt
neinu máli, hvorki fyrir Björgu né aðra.
Ég hef stutt Björgu á hennar forsend-
um og hef ekki komið að öðrum mál-
um þar sem þessum aðferðum er beitt.
En það að ég flutti þennan fyrir lestur
virðist gefa fólki ástæðu til að ætla
annað. Afleiðingarnar eru þær að ég er
búin að fara í gegnum sorgarferli af því
að ég missti tvo vini og fólk forðast að
tala við mig.“
Þjáningin var til staðar
Hún er engu að síður sátt við að hafa
tekið afstöðu í þessu máli. „Það var
mun erfiðara en ég hefði getað ímynd-
að mér en það var mikilvægt fyrir
Björgu. Ég er ekki að segja að ég hafi
aldrei grátið heima hjá mér. Það er
alltaf erfitt að verða vitni að þjáningu
fólks, ekki síst ef þú hefur tekið þátt
í aðgerðum sem valda þjáningu. En
þjáningin var þegar til staðar og það
er ekki hægt að leggja það á þolendur
kynferðisofbeldis eða stuðningsmenn
þeirra að þeir sjái til þess að geranda
líði vel. Það er ekki hægt.“ n
„Þjáningin var
þegar til staðar“
n Konurnar að baki Björgu stíga fram n Vildu styðja hana til að öðlast styrk
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
„Þetta er í fyrsta
sinn sem ég tek
skýra afstöðu í máli sem
ég veit að verður umdeilt
og geri eitthvað sem ég
veit að veldur óvinsæld-
um, jafnvel fordæmingu.
Studdu Björgu Eyrún, Íris
og Adda tóku ákvörðun um að
styðja Björgu í þessu ferli og
hafa milligöngu í málinu. Fyrir
það hafa þær þurft að þola
alls kyns rógburð og misst vini.