Fréttablaðið - 14.01.2016, Blaðsíða 22

Því miður fá mörg börn ekki tækifæri til að stunda tóm-stundir vegna mikils kostnaðar,
hvort sem um er að ræða tómstundir
sem snúa að listum, íþróttum eða
öðrum félagsstörfum. Aukakostn-
aður sem fylgir, svo sem við æfinga-
gjöld, íþróttaföt, skó, hljóðfæri og
fleira getur verið umtalsverður. Síðan
bætast við keppnis- og æfingaferðir.
Kostnaður foreldra vegna þessa getur
hlaupið á hundruðum þúsunda á ári.
Þessi þróun er virkilega slæm þar
sem margir kynnast sínum bestu
vinum í tómstundastarfi, læra þar
skipulag því tómstundir skapa rút-
ínu og gjarnan er talað um að börn
sem stundi tómstundir af einhverju
tagi standi sig yfirleitt vel í skóla.
Tómstundir eru miklu meira en bara
stundir sem fylla upp í tóman tíma.
Þetta eru oftar en ekki tímar sem
börn og unglingar leggja allan sinn
metnað í og mikil félagsmótun á sér
stað í öllu tómstundastarfi.
Samkvæmt 31. grein barnasátt-
mála Sameinuðu þjóðanna sem
hefur verið lögfestur hér á landi,
eiga börn rétt á hvíld, tómstundum,
leikjum og skemmtunum sem hæfa
aldri þeirra – og til frjálsrar þátttöku
í menningarlífi og listum. Aðildarríki
skulu efla rétt barna til að taka fullan
þátt í menningar- og listalífi og skulu
stuðla að því að viðeigandi og jöfn
tækifæri séu veitt í þessum málum.
Það er gríðarlega mikilvægt að
lækka tómstundakostnað, því jafn-
vel þó allir eigi kost á að nýta sér
frístundastyrki þarf að styðja betur
við þá foreldra sem ekki hafa efni á
að senda börn sín í hvers kyns tóm-
stundir. Annars er hætta á að þessi
börn fái ekki að stunda tómstundir
og fara þá á mis við mikið uppbyggi-
legt starf sem þar á sér stað. Margir
vita að tómstundir eru góð forvörn
gegn óæskilegum áhrifum og þar öðl-
ast börn reynslu sem nýtist þeim vel í
lífi þeirra. Kostnaður við tómstundir
á því ekki að vera það hár að börn
geti ekki iðkað þær, því börn eiga
að hafa jafnan rétt í þessum málum
óháð fjárhag foreldra sinna.
Það má ekki líta svo á að dýrt sé að
styðja við börn í þeim málum sem
þau varða og eru þeim mikilvæg. Því
einstaklingar dafna þegar þeir fá að
þróa sín áhugasvið.
Að fjárfesta í ungum og upprenn-
andi einstaklingum samfélagsins
mun því skila sér margfalt til baka.
Tómstundir eru of
kostnaðarsamar
Norðurlöndin eru ávallt efst í alþjóðlegum mælingum um heimsins besta svæði
til að búa á. Það kemur ekki á
óvart. Við búum við mestu lífs-
gæðin og velferðarkerfi sem
skapar tækifæri til menntunar,
hagsældar og frelsis fyrir alla. Við
höfum hátt atvinnustig, erum
komin langt með að auka jafn-
rétti kynjanna, atvinnumarkaður
okkar er nútímalegur og við erum
í fararbroddi í tæknilegri þróun.
Það er engin tilviljun að fimm
ríki á jaðarsvæði jarðar, sem fyrir
einungis hundrað árum glímdu
við mikla fátækt og fólksflótta,
hafi náð þessum árangri. Það
leiðir af norrænni jafnaðarstefnu
og verkalýðsbaráttu fyrir frelsi og
jafnrétti, af vinnusemi milljóna
manna og staðfestu um gildin:
„gerðu skyldu þína, krefstu réttar
þíns“.
En nú er sótt að sjálfum grund-
vallargildunum sem gera Norður-
löndin svo sterk.
Rétt eins og þegar hnattvæð-
ingin hófst fyrir 25 árum síðan,
halda hægrimenn í dag því fram
að ekki sé lengur mögulegt að við-
halda mikilli velferð og þess í stað
verðum við að leggja áherslu á að
lækka laun og einfalda störf. Þá
stóðu Norðurlöndin frammi fyrir
mikill áskorun, þegar alþjóðlega
efnahagskerfið breyttist, með
afreglun markaðarins og gríðar-
legri aukningu á ódýru vinnuafli
í Kína, Indlandi og gömlu austur-
blokkinni.
Norræna módelið
sýndi styrk sinn
En norræna módelið sýndi styrk
sinn. Með fjárfestingu í menntun,
samkeppni og sameiginlegum
kröftum tókst Norðurlöndunum
betur en nokkru öðru svæði að
mæta hröðum og stórum sam-
félagsbreytingum.
Við völdum leið aukinnar færni
í stað lágra launa.
Það sama á við í dag. Ef við
gefum eftir og lækkum laun,
fjölgum tímabundnum störfum
og drögum úr velferð, þá munu
Norðurlöndin breytast í ríki þar
sem lífsgæði tapast hratt. Þar sem
fáir fá mikið og þar sem margir
verða fastir í láglaunastörfum
og ríkin okkar tapa framleiðni,
aðlögunarhæfni og samkeppnis-
hæfni.
Alþjóðahagfræðingar hafa
undrast hversu vel norrænu ríkin
hafa tekist á við hnattvæðinguna.
Árið 2012 hóf SAMAK, samtök
norrænna jafnaðarflokka og
verkalýðshreyfingar, vinnu við að
athuga hvernig norræna módelið
getur best mætt áskorunum fram-
tíðar. NordMod2030-verkefnið
sýnir fram á að ábyrg efnahags-
pólitík, kerfi almannatrygginga
sem tryggir víðtæk réttindi og
vel skipulagt atvinnulíf eru þrjár
grunnstoðir norræna módelsins.
Við verðum að verja og þróa
þessar stoðir, ekki að grafa undan
þeim. Það á ekki síst við á tímum
hraðra breytinga og stórra áfalla.
Hægrimenn segja að við verð-
um að snúa af leið norræna mód-
elsins ef við eigum að geta tekist
á við áskoranir dagsins í dag.
Þau höfðu rangt fyrir sér áður
og hafa rangt fyrir sér nú. Þvert
á móti er það norræna módelið
sem mun verða til þess að okkur
gengur betur en öðrum. Þörfin
fyrir grundvallarafstöðu verka-
lýðshreyfingarinnar um frelsi,
jafnrétti, samstöðu og vinnusemi
hefur ekki verið mikilvægari í
langan tíma.
Verjum norræna velferð!
Árið 1990 hófst samvinnu-verkefni bænda og Land-græðslunnar undir yfir-
skriftinni Bændur græða landið.
Um sex hundruð bændur taka
árlega þátt í verkefninu og nánast
allir halda þeir sauðfé. Verkefnið
hefur gengið afskaplega vel og
ætla má að bændur hafi grætt upp
um tugi þúsunda hektara lands á
þeim aldarfjórðungi sem liðinn er.
Samvinnan felst í grófum dráttum í
því að Landgræðslan veitir ráðgjöf,
leggur til fræ og styrkir bændur til
áburðarkaupa. Bændur leggja á
móti til hluta áburðarverðsins,
gamalt hey, vélar og tæki. Mikil-
vægasta framlag bænda er þó
líklega falið í þekkingu þeirra á
landinu og óeigingjörnu vinnu-
framlagi.
Framlag bænda hleypur
á hundruðum milljóna
Samkvæmt upplýsingum frá
Landgræðslunni má ætla að hátt
í 30.000 tonn af áburði og nærri
300 tonn af fræi hafi verið notuð
í þetta verkefni. Að auki hefur
óhemju mikið af moði, húsdýra-
áburði og heyrudda verið notað.
Um allt land sá bændur í börð,
bera á flagmóa, græða upp mela og
sitthvað fleira. Vinnustundirnar
að baki áburðar- og frædreifing-
unni teljast í tugum þúsunda.
Þá er ótalin vinna við dreifingu
á moði, heyi og húsdýraáburði
eða olía og notkun á tækjum og
tólum, sem auðvitað kostar líka
peninga. Sé allt reiknað, má full-
yrða að framlag bænda nemi
hundruðum milljóna króna. En
sauðfjárbændur sjá hvorki eftir
tíma né peningum í uppgræðslu
og landbætur. Síður en svo.
Nánast öll framleiðslan
undir gæðastýringu
Sjálfbær landnýting er sauðfjár-
bændum afskaplega mikilvæg og
við gerum okkur grein fyrir því
að við verðum að sýna ást okkar
á landinu í verki. Samvinnan við
Landgræðsluna hefur lengi verið
mikil og góð. Bændur græða landið
er dæmi um farsælt samvinnu-
verkefni, en auk þess taka bændur
þátt í fjölda annarra verkefna sem
snúa að uppgræðslu, landnýtingu
og beitarstýringu. Víða um land
eru líka starfandi landgræðslufélög
sem hafa lagt mikið af mörkum.
Bændur bera hitann og þungann af
starfinu í mörgum þeirra. Í rúman
áratug hafa sauðfjárbændur líka
unnið ötullega að því að bæta
búskap sinn og tryggja markaðn-
um hágæða vöru með sérstöku
gæðastýringarkerfi. Sjálfbærni er
hér lykilhugtak. Nánast öll lamba-
kjötsframleiðsla á Íslandi, eða
93%, er nú undir merkjum gæða-
stýringar. Ef fer sem horfir, verður
þetta brátt algilt kerfi.
Samvinna um að bæta kerfið
Gæðastýring í sauðfjárrækt er val-
kvætt kerfi þar sem bændur taka af
fúsum og frjálsum vilja á sig skuld-
bindingar af ýmsu tagi, m.a. um
landnýtingu og landbætur. Gengið
var frá samningi við ríkið fyrir sex-
tán árum og síðan hafa bændur
átt í náinni samvinnu við ýmsar
stofnanir þess. Gæðastýringin
tekur m.a. til skýrsluhalds, hirð-
ingar, aðbúnaðar, lyfjanotkunar
og fóðuröflunar. Auðvitað koma
upp hnökrar hér og hvar í kerfinu,
en reynt er að bæta úr þeim jafn
óðum. Það var gert síðast með
breytingu á reglugerð um land-
bótahluta gæðastýringar í fyrra.
Sauðfjárbændur komu að undir-
búningi þeirrar breytingar ásamt
Bændasamtökunum, Matvæla-
stofnun, atvinnuvegaráðuneytinu
og Landgræðslunni.
Íslenskur landbúnaður
til fyrirmyndar
Íslenskir bændur eru svo sannar-
lega gæslumenn landsins, enda
fáir sem lifa og starfa í jafn nánum
tengslum við náttúruna. Bændur
hafa fyrir löngu gert sér grein fyrir
því að ekki er hægt að beita á land
sem ekki ber það. Því hafa menn
um árabil tamið sér að taka út
afrétti í samvinnu við Landgræðsl-
una áður en fé er hleypt á þá. Þetta
er gert á hverju einasta vori og
verður aftur gert á vori komanda.
Ábyrgir sauðfjárbændur hleypa
ekki fé á fjall fyrr en gefið hefur
verið grænt ljós. Af því að gróður
var seinna á ferðinni en venjulega
síðasta vor – fór féð seinna á fjall.
Víða um heim horfa bændur til
Íslands sem fyrirmyndar um heil-
brigðan og sjálfbæran búskap sem
rekinn er í sátt við land og nátt-
úru. Sauðfjárbændur eru stoltir af
því og ekki tilbúnir að gefa neinn
afslátt af sjálfbærum og gæða-
stýrðum búskaparháttum.
Sjálfbær sauðfjárrækt
Eiturefnanotkun er hverfandi í
íslenskum landbúnaði og hvergi er
notað minna af lyfjum eða áburði.
Hormónagjöf er bönnuð og regl-
ur um dýravelferð eru líka þær
ströngustu sem fyrirfinnast og svo
mætti áfram telja. Til marks um
heilbrigði sjálfbærrar, íslenskrar
sauðfjárræktar má meðal annars
hafa þá staðreynd að bandaríska
Whole Foods verslanakeðjan hefur
selt íslenskt lambakjöt um árabil
og slegið var met í þeim útflutn-

ingi síðasta haust. Allt bendir til
þess að þessi viðskipti geti enn
aukist. Þá gengur ágætlega að
koma lambinu á matseðla á veit-
ingastöðum þar ytra. Neytendur
vestra eru tilbúnir að greiða hátt
verð fyrir þjóðarrétt Íslendinga
– hreint hágæða kjöt af íslensku
sauðfé.
Gæðastýring, sem innifelur m.a.
skipulegar landbætur, er hluti af
sjálfbærri sauðfjárframleiðslu á
Íslandi. Hið sama gildir um nána
samvinnu við Landgræðsluna í
aldarfjórðung undir merkjum
verkefnisins Bændur græða landið.
Megi sú samvinna haldast náin og
heiðarleg í önnur 25 ár – og miklu
lengur.
Bændur græða landið í 25 ár
Þórarinn
Pétursson
formaður
Landssamtaka
sauðfjárbænda
Herdís Ágústa
Kristjánsdóttir
Linnet
formaður
ungmennaráðs
Barnaheilla
Ingibjörg
Ragnheiður
Kristjánsdóttir
Linnet
fulltrúi í
ungmennaráði
samtakanna
Bændur hafa fyrir löngu
gert sér grein fyrir því að
ekki er hægt að beita á land
sem ekki ber það. Því hafa
menn um árabil tamið sér
að taka út afrétti í sam-
vinnu við Landgræðsluna
áður en fé er hleypt á þá.
Það er gríðarlega mikilvægt
að lækka tómstundakostnað,
því jafnvel þó allir eigi kost
á að nýta sér frístundastyrki
þarf að styðja betur við þá
foreldra sem ekki hafa efni
á að senda börn sín í hvers
kyns tómstundir.
Árni Páll Árnason,
formaður Samfylkingarinnar
Stefan Löfven,
forsætisráðherra Svíþjóðar
og formaður sænska
jafnaðarmannaflokksins
Jonas Gahr Støre,
formaður norska
verkamannaflokksins
Mette Fredriksen,
formaður danska
jafnaðarmannaflokksins
Antti Rinne,
formaður finnska
jafnaðarmannaflokksins
Gylfi Arnbjörnsson,
forseti ASÍ
Karl-Petter Thorwaldsson,
formaður LO –
verkalýðshreyfingarinnar í Svíþjóð
Gerd Kristiansen,
formaður LO,
norsku launþegasamtakanna
Lizette Risgaard,
formaður LO,
dönsku launþegahreyfingarinnar
Matti Tukiainen,
formaður SAK í Finnlandi
Hægrimenn segja að við
verðum að snúa af leið
norræna módelsins ef við
eigum að geta tekist á við
áskoranir dagsins í dag. Þau
höfðu rangt fyrir sér áður
og hafa rangt fyrir sér nú.
Þvert á móti er það norræna
módelið sem mun verða til
þess að okkur gengur betur
en öðrum.
1 4 . j a n ú a r 2 0 1 6 F I M M T U D a G U r22 s k o ð U n ∙ F r É T T a B L a ð I ð
1
3
-0
1
-2
0
1
6

2
2
:3
8
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
7
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
8
2
6
-6
7
E
0
1
8
2
6
-6
6
A
4
1
8
2
6
-6
5
6
8
1
8
2
6
-6
4
2
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
B

F
B
0
6
4
s
_
1
3
_
1
_
2
0
1
6
C
M
Y
K