Fréttablaðið - 14.01.2016, Blaðsíða 24

Áramót eru einstök stund. Þá skartar Ríkisútvarpið því besta sem hæfir og ber
menningu þjóðar vitni. Það er bæn.
Gamla árið er kvatt með bænar-
sálmi sr. Valdimars Briem, Nú árið
er liðið í aldanna skaut. Svo gengur
nýja árið í garð og því heilsað með
þjóðsöngnum Ó, Guð vors lands, ó,
lands vors Guð, vér lofum þitt, heil-
aga, heilaga nafn. Það er bænin sem
sameinar þjóð um menningu sína
og Ríkisútvarpið miðlar af rótum
sínum. Þakkar og heilsar með bæn
og lofgjörð. Mikið er það falleg hefð.
Skýrara getur það ekki verið. Krist-
inn siður er kjölfestan í þjóðlífinu.
Ríkisútvarpið er okkur hjartfólgið
og inngróið í heimilislíf landsmanna.
Hér er í engu hallað á aðra fjölmiðla
sem gegna dýrmætu hlutverki og
verða að njóta svigrúms og stuðn-
ings til starfa. En stofnun útvarpsins
hafði í för með sér menningarbylt-
ingu. Þegar litið er yfir farinn veg í
sögu Ríkisútvarpsins, þá er fátt sem
auðgað hefur frekar starfsemi þess en
tónlistin. Þar skipar kristin trú stóran
sess og ekki síst á hátíðum.
Engin trúarbrögð óma eins af
tónlist og kristin trú. Og stafar frá
englum á Betlehemsvöllum sem
lofuðu Guð „Dýrð sé Guði í upp-
hæðum og friður á jörðum og vel-
þóknun Guðs yfir mönnunum“. Og í
Davíðssálmum Gamla testamentisins
ómar tónlistin í gegnum ljóðlínurnar
„Syngið Drottni nýjan söng“. Löngu
síðar kom svo siðbót Martins Lúthers
sem lagði sérstaka áherslu á tónlist-
ina. Lúther var mikill tónlistarmaður,
lék sjálfur á hljóðfæri og samdi lög og
ljóð til notkunar í guðsþjónustunni.
Safnaðarsöngurinn var honum hjart-
ans mál. Siðbótin hafði afgerandi
áhrif á eflingu tónlistar í Evrópu. Svo
kom Jóhann Sebastian Bach, mikill
trúmaður af lútherskum sið, oft
nefndur fimmti guðspjallamaðurinn
vegna stórbrotinna tónverka sinna,
sem gjarnan voru samin með yfir-
skriftinni „Guði einum til dýrðar“,
og hafði gríðarmikil áhrif.
Miðla af andans auði
Siðbótin á Íslandi fyllti kirkjuna af
sálmum og safnaðarsöng. Með sið-
bótinni hófst útgáfa sálmabókarinnar
fyrir almenning og prentuð í fyrstu
prentsmiðju landsins á Hólum, sem
kirkjan stofnaði, og með tímanum
varð sálmabókin til á hverju heimili.
Ætli sálmabókin sé bönnuð núna
í grunnskólum í Reykjavík, ef kenn-
ari vildi nýta hana til að uppfræða
börnin um menningararf okkar?
Sálmabókin hvatti til sálmakveð-
skapar, tónsmíða og söngs. Fátt hafði
meiri áhrif á þróun tónlistar um aldir
á Íslandi en kirkjutónlistin. Síðar
komu kirkjukórarnir og organist-
arnir. Við þekkjum hvað þetta fólk
hefur lagt mikið af mörkum og nært
menningarlífið í landinu. Einnig sér-
stakar kirkjutónlistarhátíðir sem
vakið hafa verðskulduga athygli. Og
allt tónlistarfólkið sem kemur fram
í kirkjum landsins og sálmaskáldin
sem miðla af andans auði sínum.
Mikill söngur ómar á meðal
þjóðarinnar í guðsþjónustunum og
sjaldan syngja samtals fleiri á Íslandi
en í kirkjunum á aðfangadagskvöldi.
Tónlistin og sálmarnir í kirkjunni
vega þungt í íslenskri menningu og
fóstraði Ríkisútvarpið og gerir enn og
þjóðin nýtur innilega alla daga. Þann-
ig verður trúin aldrei fjötruð á bás
einkalífsins, heldur þráir að flæða um
þjóðlífið í andans mætti sínum. Það
staðfestir reynsla okkar, t.d. hvernig
við kveðjum liðið ár og heilsum nýju.
Þetta er gott að hugleiða á tímum,
þegar háværar raddir vilja úthýsa
kristnum sið úr vitund þjóðar, menn-
ingu og gildismati.
RÚV þakkar og heilsar af reisn
Nokkrir kollega minna birtu grein í Fréttablaðinu þann 7. jan. undir heitinu „Raf-
rettur – úlfur í sauðagæru“. Hljómar
eins og úlfur klæddur í lopapeysu sé
orðinn einhver ógn við sjálft jafn-
vægi tilverunnar. En, hverjir eru hér
í raun að klæðast peysu hvers?
Hræðsluáróður sem er
hættulegur heilsu okkar
Málflutningurinn getur auðveld-
lega snúist upp í andstæðu sína,
með þeim afleiðingum að það valdi
ómældu heilsufarstjóni þegar hann
beinist gegn hjálpartóli eins og raf-
rettunni og það með því að hagræða
staðreyndum og niðurstöðum rann-
sókna til að skapa tortryggni. Raf-
rettan er nefnilega nánast skaðlaus í
samanburði við sígarettuna og gæti
bjargað heilsu og lífum þúsunda hér
á landi.
Eða eins og Dr. Richard Carmona,
fyrrverandi landlæknir Bandaríkj-
anna, sagði nýlega í grein í New
York Post (4): hræðsluáróðurinn
gegn rafrettunum er hættulegur
heilsu okkar. Augljóslega hættulegri
en rafrettan sjálf.
Fíknin og skaðvaldurinn
Við verðum að fara að gera okkur
grein fyrir þeirri einföldu stað-
reynd að hér er um að ræða fíkn af
nikótíni, sem er í bæði sígarettum,
öðrum tóbaksvörum og öllum nikó-
tínvörum (rafrettum, plástrum,
nefúða o.s.frv.) annars vegar og svo
skaðsemi sem hlýst nær eingöngu
af notkun sígarettunnar hins vegar.
Aðskiljum því, eða tökum burt,
það sem veldur skaðanum, sígar-
ettuna en látum fíknina eiga sig og
leyfum notkun nikótínsins í ýmsu
formi (total harm reduction). Verum
raunsæ og beitum henni í stað þess
að heyja baráttu við það sem aldrei
lýkur, en lágmörkum þó skaðann.
Fíkn er nefnilega miklu erfiðara við
að eiga og hún hefur fylgt mannkyn-
inu nánast frá örófi alda í einu eða
öðru formi. Það er bara allt annar
og erfiðari vígvöllur að berjast á,
miklu erfiðara en að fjarlægja bara
skaðvaldinn úr þessari jöfnu, sígar-
ettuna.
Gríðarlegur kostnaður fyrir
heilsu fólks og þjóðfélagið í heild
Það munar um 20 milljarða (árið
2000) í kostnað árlega fyrir heil-
brigðiskerfið og þjóðfélagið í heild
vegna þessa skaðvalds (8). Talandi
um niðurgreiðslur með einum
eða öðrum hætti, pakki af sígar-
ettum ætti í raun að kosta margfalt
núvirði hans ef innreiknaður væri
heildarkostnaður þjóðarbúsins af
skaðseminni ásamt álaginu á heil-
brigðiskerfið. Þá með innreiknuðu
vinnutapi og frádregnum hagnaði
ríkisins af tóbakssölunni. Þetta er
í rauninni ekkert annað en „niður-
greiðsla“ á sígarettunum þegar á
heildardæmið er litið.
Lokataflið – Sígarettan er dauð,
lengi lifi þú og ég
Getum við sem þjóð, sem ábyrgir
einstaklingar, hvort heldur við
erum heilbrigðisstarfsfólk eða
almenningur, horft lengur upp á
lögboðna sölu á vöru sem drepur
annan hvern neytanda hennar?
Viljum við láta bjóða okkur áfram,
mökum okkar, foreldrum, börnum
og barnabörnum upp á þann val-
kost? Þetta er staðreynd skv. skýrslu
Alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar
(WHO) og auk þess kostar það
okkur að lágmarki 20 milljarða á
ári hverju; drepur 200-400 manns
árlega og veldur ýmsum örkumlum
á mörgum öðrum. Það liggja nefni-
lega 200-400 lík í valnum á hverju
ári sem líður. Eftir hverju erum við
eiginlega að bíða? Bíða frekari rann-
sókna og láta fleiri deyja á meðan?
Þeim verður aldrei endanlega lokið,
þannig eru vísindin. Þannig á það
líka bara að vera. Sorrí fyrir þá sem
bíða hins endanlega sannleika.
Er ekki einhver hugrakkur ráð-
herra(r) eða alþingismaður til staðar
og klár í slaginn? Við erum það flest
hin, ef ekki nær öll okkar sem byggj-
um enn þá þetta land. Rannsóknir
sýna líka að 75% reykingamanna
óska þess að hætta. Eða eigum við
bara að fella niður skatta af snakk-
inu og snakka um það áfram í stól-
unum okkar?
Næstu skref
Krafan verði sú að lagt verði bann
á innflutning og sölu sígarettna hér
á landi. Væri viðeigandi að velja
hér t.d. 17. júní nk., dag sjálfstæðis
okkar og lýðræðis.
Mál verði höfðað á hendur
sígarettuframleiðendum vegna alls
afleidds kostnaðar og heilsutjóns
landsmanna.
Komið verði á fót hjálparstöðvum
eða -teymum til hjálpar þeim sem
vilja hætta reykingum eins og finn-
ast víða erlendis og tóbaksvarnir
Landlæknis efldar.
Hættum „niðurgreiðslum“ á
sígarettum, með aukinni skatt-
lagningu þeirra. Viðhafa mætti um
tíma undanþágur frá banninu, t.d.
veittar á sýsluskrifstofum, ekki af
læknum né að varan verði afhent í
apótekum.
Góða heilsu áfram og betri fyrir
aðra sem hætta reykingum, með
rafrettu eða öðrum ráðum.
Lokataflið – Sígarettan er
dauð, lengi lifi þú og ég
Guðmundur Karl
Snæbjörnsson
læknir
Í leikritinu Njálu í Borgarleikhúsinu er notaður vökvi til gufumyndunar, líkt öðrum
leikhúsum í heiminum, sami vökvi og notaður er í rafrettum sem um er rætt í grein-
inni. Notað er við sýninguna álíka magn og myndaðist við 2 tíma notkun rafrettna
hjá um 10.000 manns á rúmlega tveggja tíma leiksýningu leikritsins. Hættulaust
með öllu.  MYND/GRÍMUR BJARNASON
Um langa hríð hefur fagfólk, Landgræðsla ríkisins og fleiri, bent á að nauðsyn-
legt sé að friða ákveðin svæði fyrir
búfjárbeit, ekki síst auðnir, rof-
svæði og hálendissvæði þar sem
framleiðslugeta gróðurs er ákaf-
lega takmörkuð. Kjötframleiðsla á
slíkum svæðum hefur eitt stærsta
vistspor sem um getur og verður
ekki talin annað en rányrkja. Slíkir
búskaparhættir eru eigi að síður
styrktir af skattfé þjóðarinnar og
augljóst að því þarf að linna.
Okkar ágæti landbúnaðarráð-
herra var í viðtali á Sprengisandi
hjá Sigurjóni Egilssyni um síðustu
helgi. Þetta var um margt merki-
legt samtal (sjá http://www.visir.
is/section/MEDIA98&fileid=-
CLP42271 18:20 mín). Þar vitnaði
Sigurjón í grein í Fréttablaðinu
eftir undirritaðan, m.a. er varðar
styrki til sauðfjárframleiðslu á
þeim svæðum sem henta ekki til
slíks (http://www.visir.is/bufjar-
samningar-og-sjalfbaer-land-
nyting/article/2016160109693).
Sigurjón endaði mál sitt þannig:
„Það er enginn geislabaugur yfir
okkur?“ Ráðherrann svaraði á þá
leið að þeir sem „vinna landinu
til góða séu sauðfjárbændur. Þeir
leggja ótrúlega mikið á sig.“ Sigur-
jón: „Og það væri enn betra ef
Landgræðslan bara væri ekki að
ybba gogg?“ Ráðherra: „Nei, ekki
það. Auðvitað þarf hún að koma
fram með sín sjónarmið, en hún
verður bara að passa sig á að setja
þau fram með eðlilegum hætti.“
Er málum virkilega svo komið
að ráðherrar setja ofan í við ríkis-
stofnanir í útvarpi fyrir að gegna
hlutverki sínu? Satt best að segja
minna þessi efnistök óþyrmilega á
tilraunir íhaldssamra þingmanna
og olíuhagsmunaaðila í Banda-
ríkjunum til að þagga niður í
Loftslagsstofnun og Geimvísinda-
stofnun Bandaríkjanna (NOVA
og NASA) því þessi öfl trúa ekki
að loftslag jarðar sé að breytast af
mannavöldum. Á ráðherra að vera
talsmaður hagsmunasamtaka?
Væri ekki nær að ráðherrann stigi
fram og viðurkenndi að við vanda
væri að etja, svo menn gætu sest
saman undir árar og leitað lausna?
Árásir hagsmunasamtaka og ráð-
herra á Landgræðslu ríkisins eru
ómaklegar.
Í viðtalinu var ýmislegt sem
túlka má sem svo að ráðherrann
telji ekki að sum svæði landsins
þurfi að njóta beitarfriðunar. Og
hann telur að landið sé að gróa
upp síðan 2004 vegna betra veður-
fars, fækkunar sauðfjár og betra
beitarskipulags. Vissulega eru
sum svæði að verða betur gróin
(meiri blaðgræna) en rannsóknir
Raynold og starfsmanna Náttúru-
fræðistofnunar Íslands sýna þó að
almennt er það ekki rétt (www.
mdpi.com/2072-4292/7/8/9492/
pdf ). Landið grær þar sem dregið
hefur verið úr beitarálagi, land
friðað fyrir beit eða grætt upp, en
annars staðar hefur uppskera jafn-
vel minnkað á þessu tímabili. Víða
er land í góðu ástandi, en annars
staðar á það ekki við og það er
nauðsynlegt að skilja þar á milli.
Afneitun á vanda er ekki rétt leið.
Ráðherra skýtur
sendiboðann – „með
eðlilegum hætti“
Ólafur Arnalds
prófessor við
Landbúnaðar­
háskóla Íslands
Gunnlaugur
Stefánsson
sóknarprestur í
Heydölum
Er málum virkilega svo
komið að ráðherrar setja
ofan í við ríkistofnanir í
útvarpi fyrir að gegna hlut-
verki sínu? Getum við sem þjóð, sem
ábyrgir einstaklingar, hvort
heldur við erum heilbrigðis-
starfsfólk eða almenningur,
horft lengur upp á lögboðna
sölu á vöru sem drepur
annan hvern neytanda
hennar?
visir.is Sjá má lengri útgáfu
greinarinnar á Vísi.
1 4 . j a n ú a r 2 0 1 6 F I M M T U D a G U r24 s k o ð U n ∙ F r É T T a B L a ð I ð
1
3
-0
1
-2
0
1
6

2
2
:3
8
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
8
2
6
-7
B
A
0
1
8
2
6
-7
A
6
4
1
8
2
6
-7
9
2
8
1
8
2
6
-7
7
E
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
B

F
B
0
6
4
s
_
1
3
_
1
_
2
0
1
6
C
M
Y
K