Hagskýrslur um iðnað - 01.01.1953, Síða 68

34
Iðnaðarskýrslur 1950
Skýringar við töflur 3 A—D.
Töílurnar á bls. 6—21 sýna tölu fyrirtœkja, tryggingarskyldra aðila og tryggðra vinnuvikna við
iðnaðarstörf árin 1947—50.
Yfirlcitt eru flestir þeir, sem vinna við iðnaðarstörf, slysatryggðir. Eigendur fyrirtækjanna eru þó
ekki tryggingarskyldir, en þeir mega tryggja sig, ef þeir óska. Hafa margir hinna smærri atvinnurek-
enda, sem sjálfir vinna að iðnaðarstörfum, gert það, og telst vinna þeirra þá með, en annars ekki.
Heimavinna er ekki tryggingarskyld, og er hún því yfirleitt ekki með í þessum skýrslum. Skrifstofu-
fólk iðnaðarfyrirtækja er ekki talið með hér, þó að það sé slysatryggt.
Um einstaka dálka í töflum 3 A—D skal þetta tekið fram til skýringar:
1. Dálkar nr. 1—3 eru gerðir samkvæmt flokkunarreglum þeim, sem birtar eru í kaflanum „Svið
iðnaðarskýrslnanna“ í inngangi, en þær eru í höfuðdráttum samhljóða ISIC (International Stan-
dard Industrial Classification).
2. í 4., 11. og 18. dálki er tala fyrirtœkja í hinum ýmsu greinum. Ef starfsemi fyrirtækis fellur í tvo
flokka eða fleiri, þá er fyrirtækið talið í þeim flokki, sem aðallega er starfað í. En hvað er fyrir-
tæki ? Ýmis sjónarmið eru lögð til grundvallar hugtakinu í tölfræðilegum yfirlitum, og fer það
eftir því, hvers konar yfirlit er um að ræða. Hér verður fyrirtæki skoðað sem verkstœdi eða verk-
smiðja (,,establishment“,sbr. ISIC), sem er sjálfstæð framleiðsluheild og getur því gefið nokkurn
veginn sjálfstæðar skýrslur um starfsemi sína. Útibú og sjálfstæðar deildir teljast því sérstök
fyrirtæki, þótt þau séu aðeins brot úr stærri fjárhagsheild eða fyrirtæki í víðari merkingu („enter-
prise,“ sbr. ISIC). Þótt hugtakið fjárhagsheild sé oft rýmra en verkstæði eða vinnustaður, þá
eru líka dæmi hins gagnstæða. Stundum starfrækja tvö eða flciri hlutafélög (sem eru að sjálfsögðu
sérstakar fjárhagsheildir,) sama verkstæðið eða verksmiðjuna.
Hugtakið ,,establishment“ hæfir betur iðnaðarskýrslunum í því formi, sem þær eru, en hug-
takið „enterprise“. Hagstofa Sameinuðu þjóðanna mælir einnig með notkun þess við slíkar
skýrslugerðir. Nágrannaþjóðir okkar styðjast einnig við þetta hugtak í grundvallaratriðum í iðn-
aðarskýrslum þeim, er þær gefa út.
Sumir telja æskilegt að þrengja hugtakið enn meira en gert er með því að skoða fyrirtæki sem
verksmiðju eða verkstæði. Vilja þeir gera það með því að leggja ákveðna afurð eða þjónustu eða
flokk afurða eða þjónusta til grundvallar hugtakinu. Þá yrði t. d. verksmiðja, sem framleiðir ann-
ars vegar síldarmjöl og lýsi og hins vegar fiskmjöl, talin tvö fyrirtæki, þótt sama fólkið vinni að
framleiðslunni og framleiðsluöflin séu að milku leyti notuð í þágu allra afurðanna sameiginlega.
Það fer eftir eðli framleiðslunnar, hvort slík aðgreining er auðveld eða ekki, og skýrslur þessar eru
í öllum höfuðatriðum byggðar á verksmiðju- eða verkstæðishugtakinu, eins og fyrr greinir, en
ekki afurðahugtakinu. Hvert fyrirtæki, sem hefur framleiðslu margvíslegra afurða, sem telst til
ólíkra greina iðnaðar, innan sinna vébanda, er svo talið í þeirri grein, sem mest er framleitt í.
Hjá sumum fyrirtækjum eru iðnaðarstörfin hrein aukastörf, en höfuðáherzlan lögð á fiskvciðar,
verzlun, landbúnað o. fl. Ef iðnaðarstarfsemin hjá þeim er ekki sérstök aðgreinanleg deild, þá er
hún ekki talin meðal iðnaðarfyrirtækja. Stundum er hins vegar til sundurliðun á tryggðum vinnu-
vikum á hinar ýmsu greinar innan fyrirtækisins, og*þá er fyrirtækið klofið niður í tvo eða fleiri
tryggingarskylda aðila í dálka nr. 5, 12 og 19 og vinnuvikurnar hafðar aðgreindar í dálkum nr.
6, 13 og 20. Hugtakið tryggingarskyldur aðili er því í töflum þessum mjög svipað afurðahug-
takinu um fyrirtæki.
Allt um það, sem nú hefur verið sagt, falla fjárhagsheildar-, verkstæðis- og afurðahugtökin
oft saman, en það er misjafnt eftir greinum atvinnulífsins.
3. í dálkum nr. 5 og 6, 12 og 13, 19 og 20 er tala tryggingarskyldra aðila og vinnuvikna allra slysa-
tryggðra hjá þeim.
Sama fyrirtækið getur verið talið tryggingarskyldur aðili í fleiri en einni grein, ef atvinnu-
rekstri þess er þannig háttað, að hann teljist til fleiri en einnar greinar og aðgreining er til milli
tryggðra vinnuvikna í hverri grein. Ef aðgreining er hins vegar ekki til, þá er öll starfsemin talin
til þeirrar greinar, sem mest er talið falla undir. Eins og töflurnar bera með sér, kveður ekki
mikið að þessu nema í örfáum greinum. (T. d. vantar oftast aðgreiningu milli síldarbræðslu og
fiskmjölsvinnslu, en árið 1950 kvað mikið að fiskmjölsvinnslu í síldarverksmiðjum. Það fer því
eftir framleiðsluverðmæti síldarafurðanna og áætluðu reksturstímabili í þágu þeirra annars
vegar og fiskmjölsins og tengdra afurða hins vegar, hvort verksmiðjumar eru taldar í grein nr.
312b eða 312c, en í mörgum töflunum hafa flokkarnir verið sameinaðir af þessum sökum.).
4. Til lagfæringar á þessu eru dálkar nr. 7, 14 og 21 annars vegar og nr. 8, 15 og 22 hins vegar færðir.
í dálkum nr. 7, 14 og 21 er tala þeirra tryggingarskyldra aðila í dálkum nr. 5, 12 og 19, sem taldir
em með öllum tryggðum vinnuvikum fyrirtækisins í dálkum nr. 6, 13 og 20, þótt einungis hluta
þeirra ætti að telja í viðkomandi greinum, en það eigi verið hægt vegna vöntunar á aðgreiningu
vinnuvikna milli iðnaðargreina. Hins vcgar em í dálkum nr. 8, 15 og 22 aðilar, sem ættu að vera