Fréttablaðið - 13.11.2014, Side 28

13. nóvember 2014 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 28
Tvær rannsóknir sem
skoðuðu heilastarfsemi
og langtíma afleiðingar
kannabisneyslu birtust
í virtum fagtímaritum í
apríl á þessu ári. Er kanna-
bis ávanabindandi? Er það
öruggt? Skoðum niðurstöð-
urnar.
Í fyrri rannsókninni
sem birtist í The Journal
of Neuroscience notuðu
höfundar segulómunar-
tækni (e. Magnetic Reson-
ance Imaging, MRI) til að
skoða heila ungra kannabisneyt-
enda sem reyktu sér til afþrey-
ingar. Þeir skoðuðu sérstaklega
þau svæði heilans sem tengjast
fíkn. Fyrri rannsóknir hafa sýnt
að önnur ávanabindandi lyf hafa
áhrif á það svæði heilans sem
hefur með tilfinningar og hvatir
að gera, sérstaklega á möndlu (e.
Nucleus amygdala) sem stjórnar
og samhæfir tilfinningaáreiti og
á aðlegukjarna (e. Nucleus acc-
umbens) sem stjórnar ánægju og
gleði, þar með talið hlátri. Við
vitum líka að með því að setja
kannabisefni í heila rottu verða
breytingar í þeim heilasvæðum
sem tengjast fíkn. Það er hins
vegar stórt stökk frá því að setja
kannabisefni í rottuheila og að
þekkja áhrif kannabisreykinga á
fólk.
Í þessari rannsókn sem meðal
annars var unnin við Harvard-
háskóla fengu rannsóknaraðilar
til liðs við sig 40 manna hóp ungs
fólks – 20 neytendur kannabis og
20 sem reykja ekki kannabis – til
að sjá hvort fylgni sé milli rottu-
heila og heila mennta- og háskóla-
nemenda. Það kom á daginn að
heilar þeirra sem reyktu kannabis
höfðu breyst að stærð, þéttleika og
yfirborðslögun bæði í möndlungs-
kjarna og aðlegukjarna.
Rannsóknaraðilar skrifuðu:
„Þessar upplýsingar gefa til kynna
að neysla marijúana tengist breyt-
ingum í fíknistöðvum heilans og
tauganeti umbunarstöðvanna,
einnig í ungu fólki sem neytir sér
til afþreyingar.
Efla þarf forvarnir
Þessi rannsókn og aðrar rannsókn-
ir sem leiddu að þessari sýna svo
ekki verður um villst að kannabis-
neysla veldur breytingum á heilan-
um sem líffæri og þær breytingar
tengjast fíkn. Sömuleiðis kom í ljós
að þessi áhrif sáust í ungu fólki
sem var ekki háð efninu. Hvaða
áhrif hefur þá aukin neysla kanna-
bisefna á heilann?
Niðurstöður seinni rannsóknar-
innar birtust í náttúrutímaritinu;
Neuropsychopharmaco-
logy. Aftur var segulóm-
un notuð til að fá svör við spurn-
ingunni um áhrif kannabisneyslu
á heila mannsins miðað við heila
rottu. Í þetta skiptið var mikil
neysla reglulegra marijúananeyt-
enda borin saman við litla neyslu
þeirra sem reykja einstaka sinnum
sér til afþreyingar til að athuga
hvort breytingar heilans væru
meiri eftir aukna neyslu. Skoðun-
in náði yfir svæðin sem tengjast
fíkn en einnig var skoðuð heildar-
breytingin í uppbyggingu heilans.
Hvernig hefur marijúananeysla
áhrif á heilann?
Rannsóknin leiddi í ljós að
gráa efnið minnkaði í öllum þeim
svæðum heilans sem hafa mikið
af kannabisviðtökum. Randkerfi
heilans er eitt af þessum svæðum
en það stýrir hvatningu og tilfinn-
ingum.
Hér kemur svo mikilvægt atriði:
magn breytinganna réðst af tveim-
ur þáttum, i) mikilli neyslu og ii)
því ef neysla hófst á unglings-
árum. Gráa efnið í heila þeirra
sem neyttu kannabis reglulega
og mikið minnkaði, og sömuleið-
is þeirra sem byrjuðu ungir að
reykja efnið.
Nú skulum við skoða aftur
spurningarnar tvær: Er mari-
júana/kannabis/gras/hass ávana-
bindandi? Já, og það verða greini-
legar breytingar í umbunarkerfi
heilans. Er marijúana öruggt?
Nei, og því fyrr sem þú byrjar að
reykja og þeim mun meira sem þú
reykir með tímanum, því meiri og
hættulegri verða breytingarnar
á heilanum. Hvort sem þú heldur
að marijúana í læknisfræðileg-
um tilgangi ætti að vera löglegt
eða ekki, þá er kominn tími til að
viðurkenna að þetta er öflugt og
hættulegt eiturlyf sem breytir
heilanum sem líffæri og gerir þig
að fíkli með þeim fylgikvillum og
erfiðleikum sem því fylgja.
Forvarnir í grunnskólum
landsins hafa skilað miklu þegar
áfengis neysla er annars vegar. Það
er kominn tími til að efla forvarnir
gegn kannabis því við verðum að
verja börnin okkar.
Heilinn sjálfur
breytist með neyslu
kannabisefna
Þær fréttir bárust frá
Sauðárkróki, að kjarna-
konum þar í bæ hefði
tekist að minnka notkun
plastpoka og stefna nú
á plastpokalausan bæ.
Það væri gott, ef allir
væru jafn meðvitaðir um
verndun umhverfisins
og konurnar á Krókn-
um, en varast ber að
trúa öllum fréttum frá
útlöndum, sem heilögum
sannleika. Það er rétt að
umhverfinu stafar mikil ógn af
plastdrasli, sem er reikult um
allan sjó og brotnar ekki niður.
Minnst af þessu plasti eru plast-
burðarpokar, eins og notaðir eru
í matvöruverslunum á Íslandi
t.d. hjá Skagfirðingabúð.
Á Íslandi eru kjörbúðarpok-
ar sterkir og enda flestir undir
heimilissorp, sem er urðað.
Öðru máli gegnir á meginland-
inu. Þar hafa burðarpokar stöð-
ugt verið þynntir og hækkaðir í
verði. Árangurinn er að þeir eru
orðnir einnota, vegna þess að
ódýrara er að kaupa ruslapoka
fyrir heimilissorpið. Það eru
þessir þunnu pokar, sem sjást
fjúkandi út um allt áður en þeir
lenda í sjónum. Sóðaskapurinn
og mengunin er þeim mun meiri,
sem sunnar dregur í álfuna. Lík-
lega mest á Ítalíu, sem hrósar
sér nú fyrir að hafa minnkað
mikið notkun plastburðarpoka.
Þeir sleppa hins vegar að geta
þess að notkun ruslapoka hefur
aukist í réttu hlutfalli við minni
notkun burðarpoka. Söluaukning
ruslapoka er 70%, sem er mikið
meiri en minnkunin í notkun
burðarpoka. Þannig hefur plast-
notkun og aukin mengun úthafa
aukist við minni notkun plast-
burðarpoka.
Plastburðarpokar eru lít-
ill hluti plastumbúða eða um
eða innan við 5% af heildar-
notkun plastumbúða. Hvað á
að koma í staðinn fyrir
plastumbúðir hjá t.d.
hjá Kjöt afurðastöð KS,
Mjólkurbúi KS, Fisk
og Hólalaxi, sem eru á
Króknum? Pappírspokar
geta að einhverju leyti
komið í stað burðar-
poka, brauðapoka, en þá
myndu vísitölubrauðin
hækka í verði og þar
með verðtryggðu lánin.
Hvernig verður geymslu-
þol kjöts, osts og fisks án
plasts? Það að útrýma plastinu
er jafn óraunhæft og kosninga-
loforðið „fíkniefnalaust Ísland“
var á sínum tíma.
Heilbrigð skynsemi
Konurnar í Skagafirði get ég
glatt með því að plastið er jafn
mikil guðs blessun og fíkniefnin
eru mikil bölvun djöfulsins. Það
er nefnilega þannig að plastefni
verða til sem hliðarafurð við
framleiðslu eldsneytis úr hráolíu.
Það er efni, sem þyrfti að eyða
væri það ekki nýtt í plastefni.
Plastefnið er þrjú prósent af hrá-
olíunni og var áður sóað með
brennslu í olíuhreinsunarstöðv-
um. Það er heilbrigð skynsemi og
umhverfisvænt að nýta þetta efni
í stað þess að eyða því, þó svo að
það brenni án mengunar.
Tré binda gróðurhúsaloft-
tegundir úr andrúmsloftinu.
Til framleiðslu pappírs þarf að
fella tré, sem ekki er umhverf-
isvænt. Endurvinnsla pappírs
hefur í för með sér meiri meng-
un. Fyrir löngu síðan fram-
leiddi ég plastpoka og ætlaði
að bæta við vöruúrvalið pokum
úr endurunnum pappír. Í Skot-
landi skoðaði ég verksmiðju sem
endurvann pappír og framleiddi
pappírspoka. Eftir þá ferð hryll-
ir mig við í hvert skipti, sem ég
sé brúnan pappírsburðarpoka,
sem komust í tísku út á að vera
endurunnir og umhverfisvænir.
Í stuttu máli fór endurvinnslan í
Skotlandi þannig fram að vöru-
bílar sturtuðu pappír í stóra
þró, vökva var bætt við og svo
hrært í öllu saman þar til úr
varð drulla. Síðan var vökvinn
skilinn frá svo eftir varð þykkt
deig, sem pappírinn var unninn
úr. Vökvinn úr drullunni með
eiturefnunum, eins og t.d. vítis-
sóda, hefur væntanlega verið
hreinsaður áður en hann rann til
sjávar?
Endurvinnsla plasts er ein-
faldari og fer að mestu leyti
fram í sömu vélum og plastið
var framleitt í án mengunar.
Plast sem ekki er endurunnið er
vinsælt meðefni í sorpbrennslu-
stöðvum, því það brennur við
svo hátt hitastig. Þá er minni
mengun við brunann. Hugsan-
lega hefði ekki þurft að loka
sumum sorpbrennslustöðvunum
hefðu þær fengið nægilegt magn
af heyrúlluplasti og veiðarfær-
um til blöndunar í heimilissorp-
ið?
Verðugt verkefni umhverfis-
sinna til verndunar umhverfinu
væri að skipta út mjólkurum-
búðum úr pappa fyrir umhverf-
isvænni umbúðir úr plasti, t.d.
flöskur eða enn umhverfisvænni
plastpoka.
Plastpokar eru umhverfi s-
vænstu umbúðirnar
Íslendingar telja sig vera
meðal hamingjusömustu
þjóða heimsins. Hvað er það
sem gerir menn hamingju-
sama? Er hægt að mæla
hamingju og þá hvernig?
Margir hafa velt þessu
fyrir sér. Margt kemur til
greina sem getur veitt ham-
ingju og margt einnig sem
gæti spillt henni.
Hvað er það sem gerir
menn hamingjusama? Það
getur verið margt.
Snemma síðastliðið vor fékk ég
mér kvöldgöngu í góðu veðri. Nýút-
sprungnu asparlaufin ilmuðu og
fuglasöngur fyllti loftið. Litirnir
í kvöldsólinni voru sterkir og allt
var baðað í einhvers konar gull-
hjúp. Ég settist niður og naut þess
að vera til, naut þess að enn einu
sinni var allt að vakna til lífsins á
þessari eyju í Norður-Atlantshafi
eftir langan og erfiðan vetur. Þá
fann ég að hamingjan var að hrísl-
ast um mig alla.
Eitt kvöld síðsumars sat ég úti á
pallinum við litla húsið mitt í sveit-
inni og horfði á stórbrotna sýningu
skýjanna. Ég hugsaði að „skýja-
leikhúsið“ á Íslandi ætti sér varla
sína líka og mér leið vel.
Í fallegri haustbirtu núna um
daginn settist ég niður á sléttan
stein og horfði á Esjuna. Sólin var
komin lágt á loft, ljós og skuggi
gáfu fjallinu ævintýralegan blæ.
Þá fannst mér lífið vera gott.
Svo labbaði ég áfram um hverfi
með stórum glæsilegum einbýlis-
húsum. Snyrtilegir garðar, stórir
glæsijeppar ásamt fleiri bílum í
innkeyrslunni. Skyldi hamingjan
endilega búa á svona stöðum frek-
ar en þar sem ég sat um stund og
naut þess að vera til?
Býr hamingjan í
stórum húsum með flott-
um og dýrum innrétting-
um?
Býr hamingjan í
stórum og dýrum öku-
tækjum eða ofurstórum
sumarhúsum á flottum
stað með öllum græjum?
Er hamingjan fólgin
í því að eltast við að líta
vel út og fara eftir nýj-
ustu tískustraumum?
Er hamingjan fólgin í
því að öðlast frama og frægð?
Er það hamingja að geta farið
reglulega og oft í utanlandsferðir?
Gerum við börnin okkar ham-
ingjusöm með því að kaupa allt
sem þau biðja um? Að gefa þeim
dýrar jólagjafir? Gefum þeim
fullt af dóti í skóinn fyrir jólin?
Væri ekki betra að gefa þeim
eitthvað af tímanum okkar sem
við eyðum annars í að skaffa og
þræla?
Úr allt annarri átt?
Gæti verið að hamingjustundir
komi úr allt annarri átt? Ég var
hamingjusöm í morgun þegar
kisan mín kúrði hjá mér um stund
og malaði á meðan ég fékk mér
kaffibolla í rúmið og hafði næði
til að lesa blaðið því ég var í fríi.
Síðastliðið haust fékk ég sæluhroll
þegar ég hlustaði á Sinfóníuhljóm-
sveit Íslands og Skálmöld í Hörpu.
Ég fann hamingju um stund þegar
ég fór að skoða garðinn minn í vor,
fullan af ilmandi blómum.
Það er gott að eiga sér óskir
og láta sig dreyma. En það er
líka gott að vita að ekki rætist úr
öllum draumunum. Ef við fengj-
um alltaf allt strax sem við óskuð-
um okkur þá yrði lífið ekki spenn-
andi, við þurfum að hafa fyrir
hlutunum.
En auðvitað er það erfitt að vera
hamingjusamur þegar grunn-
þörfunum er ekki fullnægt: Fæði,
klæðum, húsnæði, öryggi og
félagslegum tengslum. Þjóðfélagið
okkar þarf að vera vel á verði um
að enginn hér á landi fari á mis við
þessar grunnþarfir. Einkavæðing
á grunnþjónustunni stefnir ekki í
þessa átt.
Það voru umræður á mínum
vinnustað um hvort hamingjan
byggi í þykkara launaumslagi.
Og einnig hvers vegna launakjör
eru svo miklu lakari hjá þeim sem
vinna uppeldis- og umönnunar-
störf en hjá þeim sem „passa pen-
ingana“. Það er nú það, menn verða
að fá mannsæmandi kaup fyrir
vinnuframlagið sitt. Ef menn eru
ósáttir við verðmætamat í sam-
félaginu, ef þeirra vinnufram-
lag er ekki metið eins og skyldi,
þá verða menn bitrir og leiðir og
reiðir. Þannig tilfinningar koma í
veg fyrir að vera hamingjusamur.
Ennþá er græðgisvæðingin við
lýði hér á landi og hver reynir að
ota sínum tota. Ég vildi óska þess
að við lifðum hér í samfélagi þar
sem allir gætu gefið af sér eins og
hver getur. Og allir gætu lifað í
sátt og samlyndi við sjálfan sig og
umhverfið.
Hamingjan, hvar ert þú?
➜ Er marijúana
öruggt? Nei, og því
fyrr sem þú byrjar að
reykja og þeim mun
meira sem þú reykir
með tímanum, því
meiri og hættulegri
verða breytingarnar á
heilanum.
➜ Á Íslandi eru kjörbúðar-
pokar sterkir og enda fl estir
undir heimilissorp, sem er
urðað. Öðru máli gegnir
á meginlandinu. Þar hafa
burðarpokar stöðugt verið
þynntir og hækkaðir í verði.
Árangurinn er að þeir eru
orðnir einnota, vegna þess
að ódýrara er að kaupa
ruslapoka fyrir heimilis-
sorpið.
➜ Í fallegri haustbirtu núna
um daginn settist ég niður
á sléttan stein og horfði á
Esjuna. Sólin var komin lágt
á loft, ljós og skuggi gáfu
fjallinu ævintýralegan blæ.
Þá fannst mér lífi ð vera gott.
HEILBRIGÐIS-
MÁL
Matthías
Arngrímsson
fl ugstjóri og fl ug-
kennari
SAMFÉLAG
Úrsúla Jünemann
kennari, leiðsögu-
maður og náttúru-
vinur
UMHVERFIS-
MÁL
Sigurður Oddsson
verkfræðingur
BORÐLEGGJANDI
HÁGÆÐA DÚKAR OG MUNNÞURRKUR
FYRIR VEISLUBORÐIÐ
Síðumúli 16 • 108 Reykjavík • sími 580 3900 • www.fastus.is • opið mán - fös 8.30 - 17.00
F
A
S
TU
S
_E
_4
1.
10
.1
4
Veit á vandaða lausn
141 ÞRÁÐA
100%
SATÍNBÓMULL