Fréttablaðið - 14.11.2014, Síða 20

14. nóvember 2014 FÖSTUDAGUR| SKOÐUN | 20
Viðskiptaráð sendi nýlega
frá sér hugleiðingar um
rekstur Fríhafnarinnar
og setti fram þau sjón-
armið að rekstur hennar
skaðaði innlenda verslun.
Slíka fullyrðingu má ekki
setja fram með þessum
hætti, án rökstuðnings. Í
rekstri Fríhafnarinnar er
litið á fríhafnarverslanir á
erlendum flugvöllum sem
samkeppnisaðila, en ekki
innlenda aðila. Þannig er mark-
mið Fríhafnarinnar að tryggja að
ferðamenn, innlendir sem erlendir,
eigi sín vörukaup í flugstöðinni í
Keflavík fremur en í erlendum frí-
höfnum.
Með því að bjóða upp á góða
og samkeppnishæfa fríhafnar-
verslun hér á landi er því verið
að færa verslun frá útlöndum til
Íslands. Þegar Norðmenn opnuðu
árið 2005 fríhafnarverslun fyrir
komufarþega á Óslóarflugvelli
(Gardermoen) voru ein veigamestu
rökin fyrir þeirri opnun að færa
átti verslun til Noregs aftur. Áður
en varð af opnun fríhafnarverslun-
ar fyrir komufarþega stóðu Norð-
menn frammi fyrir þeirri stað-
reynd að vörukaup ferðamanna,
innlendra sem erlendra, áttu sér
stað á erlendum flugvöllum. Þessu
til staðfestingar hafði opnun frí-
hafnarverslunar fyrir komufar-
þega á Óslóarflugvelli þau áhrif
að verslun dróst saman á öðrum
flugvöllum eins og t.d. í Aberdeen
í Skotlandi.
Sameiginlegt verkefni
Það er markmið allra sem koma
að ferðaþjónustu að tryggja aukna
innlenda veltu með því að gera
Ísland að ákjósanlegum áfanga-
stað fyrir ferðamenn. Tekjur inn-
lendrar verslunar hafa aukist
gríðarlega hin síðustu ár vegna
fjölgunar ferðamanna. Mikilvægt
er að allir einbeiti sér að því að
stækka kökuna enda hefur það
gefist vel og kortavelta erlendra
ferðamanna hefur margfaldast á
aðeins örfáum árum (sjá mynd).
Árangur í fjölgun ferða-
manna er ekki sjálfsagður
og því mikilvægt að Við-
skiptaráð, eins og aðrir
hagsmunaaðilar, beiti
kröftum sínum frekar í að
móta ábyrgar tillögur um
hvernig sú þróun getur
haldið áfram.
Auknar álögur eða
tekjur?
Það ber einnig að hafa í
huga að í fjölmörg ár hafa tekjur
af verslunarrekstri í Flugstöð
Leifs Eiríkssonar verið nýttar til
að standa að hluta undir rekstrar-
kostnaði og stækkunum og endur-
bótum sem gerðar hafa verið á
flug stöðinni. Komuverslunin á stór-
an þátt í þeim tekjum. Ef hennar
nyti ekki við er ljóst að þjónustu-
gjöld á flugrekendur og farþega
væru í dag mun hærri en þau eru.
Slíkar ráðstafanir hefðu komið illa
niður á ferðaþjónustunni í landinu
og hefði innlend verslun liðið veru-
lega fyrir það. Það er því þvert á
móti mat Isavia að rekstur Frí-
hafnarinnar hafi með beinum hætti
stuðlað að auknum fjölda ferða-
manna með verulegum ábata fyrir
innlenda verslun.
Afkoma Isavia í heild hefur verið
með ágætum síðustu ár. Hvað varð-
ar Fríhöfnina og rekstrarafkomu
hennar sérstaklega þá segja hagn-
aðartölurnar ekki alla söguna. Síð-
astliðin fjögur ár hefur Fríhöfn-
in skilað nálægt 10 milljörðum
króna til reksturs og uppbygging-
ar flugvallarins og til ríkissjóðs í
formi húsaleigu og annarra gjalda.
Áfengis- og tóbaksgjaldið, sem
tekið var upp í Fríhöfn árið 2011
með breytingu á lögum, hefur t.d.
eitt og sér skilað ríkissjóði rúm-
lega 1,2 milljörðum króna á þessu
tímabili. Það sem eftir stendur, eða
nálægt 9 milljarðar, hefur verið
nýtt til reksturs og uppbyggingar
Keflavíkurflugvallar sem þýðir
að þeir fjármunir þurftu ekki að
koma annars staðar frá hvort held-
ur sem er frá íslenska ríkinu eða
flugrekstraraðilum.
Stækkum kökuna
VIÐSKIPTI
Björn Óli
Hauksson
forstjóri Isavia
KORTAVELTA OG FERÐAIÐNAÐUR
20000
15000
10000
5000
0
Milljarðar króna Heimild: Hagstofa Íslands
2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014
Eining: Ýmislegt Hagvísir: Erlend greiðslukort, innanlands
Nýverið var góð og
athyglisverð umfjöllun í
blaðinu, sem ég vil vísa
til, um beitingu dagsekta
í umgengnismálum, skv.
barnalögum. En dag-
sektum er einungis beitt
gegn lögheimilisfor-
eldrum, sé um meintar
hindranir á umgengni að
ræða. Mæti hins vegar
foreldri ekki, sem fylla á
umgengnisskyldur sínar,
eru engin viðurlög við
því. Þekkt eru dæmi um
feður, sem hafa fengið
móður úrskurðaða í dagsektir,
þó þeir hafi ekki sjálfir mætt til
umgengni svo mánuðum skiptir.
Sem sagt, móðir, sem er til stað-
ar og stendur við sínar skyldur,
er úrskurðuð í dagsektir, en sá
sem ekki kemur og lætur ekki
frá sér heyra sætir engum við-
urlögum og í barnalögum er
engin viðurlög að finna, sem
beita má.
Stjórnarskrá lýðveldisins
Íslands 1944 nr. 33 17. júní,
(jafnræðisreglan) kveður á um
eftirfarandi:
65. gr. [Allir skulu vera jafn-
ir fyrir lögum og njóta mann-
réttinda án tillits til kynferðis,
trúarbragða, skoðana, þjóðern-
isuppruna, kynþáttar, litarhátt-
ar, efnahags, ætternis og stöðu
að öðru leyti. Konur og karlar
skulu njóta jafns réttar í hví-
vetna.]1)
Er það jafnræði, þegar lög
(barnalög i þessu tilfelli) inni-
halda ekki viðurlög gegn brotum
beggja í samskiptum? Nú sagði
mér héraðsdómari að það væru
oftast konur, sem væru lögheim-
ilisforeldrar, skv. því eru það
konur, sem beita má við-
urlögum, ekki karlmenn.
Í dæmum, sem ég
þekki til, hafa mæður
verið úrskurðaðar í
dagsektir, endurtek-
ið, án þess að hafa til
þess unnið. Er það ekki
stjórnarskrárbrot? Er
ekki valdbeiting, sem að
ofan greinir valdníðsla
og hver eru þá viðurlög-
in við því?
Í stjórnarskrá lýðveld-
isins Íslands stendur í §
69: „Engum verður gert
að sæta refsingu nema hann
hafi gerst sekur um háttsemi
sem var refsiverð samkvæmt
lögum …“ Í ofangreindum
dæmum hefur lögheimilisfor-
eldri verið „dæmt“ (úrskurð-
að) án saka. Er það ekki tvöfalt
stjórnarskrárbrot?
Sé það svo, að Alþingi Íslend-
inga setji lög, sem mismuna
þegnunum og ganga gegn stjórn-
arskrá, verður sú spurning nær-
tæk, hvort þingmenn séu starfi
sínu vaxnir, eða hvort vinnuálag
á þeim á stundum sé svo mikið,
að ómögulegt sé að fylgjast með
„smáatriðum“.
Taka ekki afstöðu
Ég hef ekki nefnt börnin hér,
en hvar er þeirra réttur, þegar
löggjöfin er með þessum hætti?
Hvor tveggja lögin, barnalög og
barnaverndarlög, kveða á um að
börn skuli ekki beitt ofbeldi eða
þvingunum. Ég veit um mál, þar
sem í fleiri en eitt skipti hefur
ofbeldi verið beitt með sam-
þykki sýslumannsembættis. Ég
veit um mál, þar sem barna-
vernd og lögregla hafa ekki vilj-
að taka afstöðu með barni, sem
hefur mátt þola ofbeldi. Heldur
þvert á móti stutt við.
Hvað er hér á seyði? Er ofan-
ritað þetta „nútímahorf“, sem
talað er um að færa þessi mál í
hérlendis? Það að úrskurða barn
til þvingunar, er það ekki enn
eitt stjórnarskrárbrotið og þá
á 70. gr. stjórnarskrár lýðveld-
isins Íslands: [Öllum ber rétt-
ur til að fá úrlausn um réttindi
sín og skyldur eða um ákæru á
hendur sér um refsiverða hátt-
semi með réttlátri málsmeð-
ferð innan hæfilegs tíma fyrir
óháðum og óhlutdrægum dóm-
stóli. Dómþing skal háð í heyr-
anda hljóði nema dómari ákveði
annað lögum samkvæmt til að
gæta velsæmis, allsherjarreglu,
öryggis ríkisins eða hagsmuna
málsaðila. Hver sá sem er bor-
inn sökum um refsiverða hátt-
semi skal talinn saklaus þar til
sekt hans hefur verið sönnuð.]1)
Hver er sekt barnanna, sem
eru úrskurðuð til að þola þving-
anir? Gæti það verið hræðsla
þeirra, skelfing? Þau njóta
a.m.k. ekki í öllum tilfellum
stjórnarskrárvarinna réttinda,
sem þeim ber, að vera talin sak-
laus uns sekt er sönnuð. Þau
verða að upplifa þá refsingu að
vera þvinguð en hafa ekkert til
saka unnið.
Stjórnarskrárbrot?
Íslendingar standa í dag
frammi fyrir tækifæri
sem gæti gjörbreytt lífs-
kjörum í landinu. Heims-
markaðsverð á raforku
hefur snarhækkað og á
sama tíma hefur orðið
tæknilega fýsilegt að
leggja rafmagnssæ-
streng frá Íslandi til
Bretlands. Þessi þróun
hefur gert það að verk-
um að verðmæti orku-
auðlinda þjóðarinnar
hafa margfaldast. Í dag eru nátt-
úruauðlindir Íslendinga líklega
verðmætari miðað við höfðatölu
en olíusjóður Norðmanna. Ef
rétt er haldið á spilunum ættu
laun og lífskjör á Íslandi að geta
orðið jafn góð og í Noregi.
En þrátt fyrir að sæstrengur
feli í sér þetta mikla tækifæri
eru margir andvígir eða að
minnsta kosti tvístígandi gagn-
vart þessum möguleika. Eitt af
því sem margir hafa áhyggjur
af er að lagning sæstrengs kalli
á umfangsmiklar nýjar virkj-
anir og þar með mikil náttúru-
spjöll.
40% orkunnar eru fyrir hendi
Þessar áhyggjur eru meiri en
efni standa til. Fyrir því eru
tvær ástæður. Sú fyrri er að
unnt er að bæta nýtingu þeirra
virkjana sem nú þegar eru fyrir
hendi umtalsvert ef sæstrengur
er lagður til Bretlands. Í lokuðu
orkukerfi Íslands er nauðsyn-
legt að byggja upp umframa-
fkastagetu til þess að geta tek-
ist á við sveiflur í vatnsbúskap
og tryggt afhendingaröryggi á
rafmagni í slæmu vatnsári. Alla
jafna er því talsverð umfram-
orka í kerfinu sem í dag er
óbeisluð (lónin fyllast og vatn-
ið rennur fram hjá virkjunun-
um). Þessa umframorku er unnt
að selja um strenginn án þess
að nokkuð sé virkjað. Samtals
eru þetta um 40% af þeirri orku
sem þarf í sæstrenginn eða um
2 TWst á ári.
Rafmagn á lager
Hitt sem dregur mjög úr
umfangi þeirra virkjana
sem ráðast þarf í samfara
sæstreng er að sæstreng-
urinn gerir okkur kleift
að flytja inn ódýra raf-
orku á næturnar. Slíkur
innflutningur er líklega
einn þáttur í hagkvæmri
nýtingu strengsins. Raf-
magn fæst nánast ókeyp-
is að nóttu til í Bretlandi.
Ástæða þessa er að það
svarar ekki kostnaði að slökkva
á kjarnorkuverum og kolaorku-
verum á nóttunni og vindorkuver
framleiða rafmagn jafnt að nóttu
sem á degi. Þar sem eftirspurn
er minni en framboð á nóttunni
fellur verðið á rafmagni niður
undir núll (og stundum niður
fyrir núll).
Ólíkt kola- og kjarnorkuverum
Breta er unnt að skrúfa fyrir og
skrúfa frá vatnsaflsvirkjunum
Landsvirkjunar á örfáum mín-
útum. Við gætum því slökkt á
stórum hluta af vatnsaflsvirkj-
unum Landsvirkjunar á nóttunni
og keyrt álverin og götuljósin á
nánast ókeypis innfluttri raf-
orku. Vatn myndi þá safnast upp
á næturnar í uppistöðulónunum
okkar og við gætum síðan keyrt
vatnsaflsvirkjanirnar sem nú
þegar eru til staðar af meira afli
á daginn. Það eina sem þyrfti að
gera væri að bæta túrbínum í
núverandi virkjanir.
Gefum okkur að við flyttum
inn rafmagn um strenginn í
tæpar sex klukkustundir á næt-
urnar. Það gera um 1,5 TWst á
ári. Það sparar nægilega mikið
vatn í uppistöðulónunum til þess
að unnt sé að flytja út 1,5 TWst
á daginn án þess að nokkuð sé
virkjað.
Hversu mikið þarf að virkja?
Þessir tveir þættir gefa sam-
anlagt 3,5 TWst á ári sem unnt
væri að flytja út um sæstreng
án þess að nokkuð sé virkjað.
Flestar áætlanir gera ráð fyrir
að um 5 TWst væru fluttar út um
strenginn á ári. Af þessu sést að
sæstrengur kallar einungis á
nýjar virkjanir sem nema um
1,5 TWst á ári. Til samanburðar
framleiðir Kárahnjúkavirkjun
um 5 TWst á ári og heildarorku-
framleiðsla Landsvirkjunar er
um 13 TWst á ári.
Í rammaáætlun um orkunýt-
ingu sem Svandísi Svavarsdótt-
ir, umhverfisráðherra Vinstri-
grænna, lagði fram og samþykkt
var á Alþingi árið 2013 eru virkj-
unarkostir upp á 5-8 TWst í nýt-
ingarflokki. Sú rammaáætlun
var talsvert gagnrýnd fyrir að
vera of höll undir náttúruvernd.
Þó kallar sæstrengur einungis á
að ráðist verði í langt innan við
helming af þeim virkjunarkost-
um sem eru í nýtingarflokki í
þessari rammaáætlun.
Náttúra Íslands er svo sann-
arlega mikils virði. Við eigum
því að gera miklar kröfur til
þeirra verkefna sem kalla á
frekari virkjanir. Margt bend-
ir hins vegar til þess að lagning
sæstrengs til Bretlands muni
hafa minni áhrif á náttúruna
en oft er talað um. Á sama tíma
gæti slíkt verkefni haft mikil
áhrif á hagsæld íslensku þjóðar-
innar og verið kærkomið tæki-
færi til að skapa tekjur sem nýst
gætu til að styrkja nauðsynlega
innviði samfélagsins. Af þess-
um sökum tel ég að jafnvel þeir,
sem mest er umhugað um nátt-
úru Íslands, eigi að skoða þetta
tækifæri af opnum hug.
Sæstrengur og náttúra Íslands
ORKUMÁL
Jón Steinsson
dósent í hagfræði
við Columbia-
háskóla í New York
BARNALÖG
Þórey
Guðmundsdóttir
félagsráðgjafi ,
handleiðari,
sáttamaður í for-
ræðisdeilum
www.netto.is
| Mjódd · Salavegur · Hverafold · Akureyri · Höfn ·
Grindavík · Reykjanesbær · Borgarnes · Egilsstaðir · Selfoss · Grandi | Kræsingar & kostakjör
➜ Hitt sem dregur mjög úr
umfangi þeirra virkjana sem
ráðast þarf í samfara sæ-
streng er að sæstrengurinn
gerir okkur kleift að fl ytja
inn ódýra raforku á næt-
urnar. Slíkur innfl utningur
er líklega einn þáttur í hag-
kvæmri nýtingu strengsins.
➜ Ég veit um mál, sem í
fl eiri en eitt skipti ofbeldi
hefur verið beitt með sam-
þykki sýslumannsembættis.