Náttúrufræðingurinn - 2011, Page 10

Náttúrufræðingurinn
62
ökutækja hafi jafnt og þétt verið
gengið á þessa auðlind.3,4
Fjölmargar skilgreiningar eru til
á hugtakinu víðerni. Flestar þeirra
leggja áherslu á náttúrlegt ástand
umhverfisins og vöntun mann-
gerðra þátta. Útbreiddust er líklega
skilgreining bandarísku víðernislög-
gjafarinnar (e. The Wilderness Act)
frá árinu 1964 þar sem víðerni eru
skilgreind sem „svæði þar sem land
og vistkerfi þess fær að dafna í friði
fyrir mannlegum athöfnum, þar
sem maðurinn kemur aðeins sem
gestur“.5 Mörkin á milli byggðra og
óbyggðra svæða hafa á hinn bóginn
orðið stöðugt óskýrari. Við mat og
kortlagningu víðerna á svæðum
þar sem nánast hver fermetri hefur
verið nýttur um árþúsundaskeið
hafa skilgreiningar á víðernum verið
útfærðar með tilliti til upplifunar og
viðhorfa fólks.6–12 Samt sem áður
eru enn flestar alþjóðlegar löggjafir
er lúta að víðernum í takt við skil-
greiningu þeirrar bandarísku. Svo
er einnig um íslensku löggjöfina, en
samkvæmt lögum nr. 44 frá árinu
1999 um náttúruvernd13 er ósnortið
víðerni skilgreint sem landsvæði:
• þar sem ekki gætir beinna um-
merkja mannsins og náttúran fær
að þróast án álags vegna mannlegra
umsvifa,
• sem er í a.m.k. 5 km fjarlægð
frá mannvirkjum og öðrum tækni-
legum ummerkjum s.s. raflínum,
orkuverum, miðlunarlónum og
þjóðvegum,
• sem er a.m.k. 25 km2 að stærð
eða þannig að hægt sé að njóta þar
einveru og náttúrunnar án trufl-
unar af mannvirkjum eða umferðar
vélknúinna farartækja.
Þessi skilgreining byggist á vinnu
starfshóps sem skipaður var af
umhverfisráðherra árið 1997 í kjöl-
far ályktunar Alþingis um mörkun
stefnu er varðar varðveislu ósnort-
inna víðerna.14,15 Frá því að starfs-
hópur ráðherra lauk störfum árið
1998 hefur engin frekari vinna verið
unnin hvað varðar mat eða grein-
ingu á ástandi íslenskra víðerna. Í
kjölfar setningar laga nr. 44/1999
gerði Umhverfisstofnun kort sem
sýnir ósnortin víðerni Íslands,
byggt á ofangreindri skilgreiningu
og bestu fáanlegu gagnagrunnum
sem stofnunin hafði aðgang að á
þeim tíma (2. mynd A). Á kort-
inu er hins vegar einungis reiknað
fimm kílómetra svæði umhverfis
helstu þjóðvegi landsins. Ekkert
tillit er tekið til byggðar eða annarra
mannvirkja, samanber skilgreiningu
náttúruverndarlaga. Víðerniskort
Umhverfisstofnunar var endur-
útgefið árið 2009 og uppfært með
tilliti til bættra gagna um vegakerfi
landsins og breytinga á friðlýstum
svæðum (2. mynd B).
Þekking á umfangi og gæðum
íslenskra víðerna er grundvallar-
atriði fyrir sjálfbæra nýtingu auð-
lindarinnar. Þetta á ekki síst við
hvað varðar skipulag sjálfbærrar
ferðamennsku á hálendinu. Unnt
er að meta gæði víðerna á mis-
munandi vegu. Algengast er að
stuðst sé við fjarlægðargreiningu
(e. proximity analysis) sem er í
samræmi við hinar hefðbundnu
skilgreiningar. Sú fjarlægðargrein-
ing sem mest hefur verið stuðst við
var upphaflega þróuð í Ástralíu á
níunda áratug síðustu aldar6 og
leggur áherslu á að meta eftirfar-
andi fjóra þætti:
a) b)
2. mynd. a) Kortlagning Umhverfisstofnunar af íslenskum víðernum. – The Environmental Agency mapping of Icelandic wilderness
areas (light green) together with protected areas (dark green). Kort/Map: Umhverfisstofnun (óbirt).
b) Kortlagning Umhverfis-stofnunar af íslenskum víðernum – endurskoðuð útgáfa 2009. – The Environmental Agency mapping of
Icelandic wilderness areas (light pink) together with protected areas (red). Revised edition. Kort/Map: Umhverfisstofnun, 2009.
81_2#profork070711.indd 62 7/8/11 7:41:20 AM