Náttúrufræðingurinn - 2011, Blaðsíða 12

Náttúrufræðingurinn
64
Útsýnisgreining
Útsýnisgreining byggist á því
að meta útsýni eða sjónlínu frá
ákveðnum punkti. Þessi aðferð hefur
verið töluvert nýtt til að meta stað-
setningu einstakra mannvirkja, en
ekki er vitað til þess að útsýnisgrein-
ing hafi verið notuð til að meta
víðerni fyrir heilt land eins og hér er
gert. Útreikningar byggjast á notkun
stafræns hæðarlíkans þar sem hver
myndeining táknar ákveðna hæð.
Upplausn myndeininganna segir til
um nákvæmni líkansins. Í þessari
rannsókn var stuðst við hæðarlíkan
með 93x93 m upplausn, sem var talin
viðunandi þegar útreikningar eru
gerðir fyrir allt landið í heild. Útsýni
er reiknað með því að mæla hornið
sem myndast á milli mismunandi
gilda myndeininganna, hér hæð
yfir sjávarmáli, og línunnar frá auga
áhorfandans. Sjónlína er þannig
reiknuð út með því að bera saman
lóðrétta hornið sem myndast á milli
hæðargildis myndeiningarinnar þar
sem áhorfandinn stendur og hæðar-
gildis allra myndeininganna sem
falla innan sjónlínunnar. Augnhæð
áhorfanda, sem og hæð mannvirkis,
er bætt inn í útreikningana. Hornið
er mælt fyrir hverja myndeiningu á
sjónlínunni. Svo lengi sem hornið
stækkar er myndeining sýnileg, en
ef hornið minnkar skráist mynd-
einingin sem ekki sýnileg (4. mynd).
Sjónlínan er reiknuð í allar áttir
frá hverri myndeiningu, en líkanið
samanstendur af 6539x4936 mynd-
einingum. Á þennan hátt er unnt að
nýta útsýnisgreiningu sem aðferð til
að meta hvar mannvirki eru sýnileg
í íslenskri náttúru með tilliti til
landslags. Útsýni er hins vegar háð
fleiri þáttum en sjónlínu, til dæmis
veðurfari og hámarkslengd sjónlín-
unnar. Hámarkssjónlína takmarkast
af lögun jarðar og því er unnt að
ákvarða hámarkssjónlínu (d) með
því að nýta reglu Pýþagórasar, sem
sýnir að sjóndeildarhringur manns
sem stendur á flatlendi með augn-
hæð 1,8 m er 4,8 km, þ.e.:
�
d = 2Rh + 2h
þar sem R stendur fyrir radíus
jarðar (6.371.000 m) og h fyrir
augnhæð áhorfandans. Ef sami
maður stendur hins vegar uppi á
hæð, lengist sjónlínan að sjóndeild-
arhringnum. Sama á við þegar
mannvirki er mjög stórt – þá
sést það lengra að. Hér er miðað
við 10 km hámarkssjónlínu nema
umhverfis þéttbýli; þar er miðað
við 25 km sjónlínu þar sem háar
byggingar í þéttbýli eru sýnilegar
úr meiri fjarlægð. Stafræn gögn
(bæði rasta- og vektorgögn) eru
fengin úr IS50V 2.3 gagnagrunn-
inum frá Landmælingum Íslands.
Töluvert af nýjum háspennulínum
vantar í gagnagrunninn og eru
þær því ekki með í greiningunni.
Stafræn vektorgögn um friðlýst
svæði eru fengin af heimasíðu
Umhverfisstofnunar (http://ust.is/
Natturuvernd/landupplysingar/).
Gögnin eru unnin í keiluvörpun
Lamberts og hnattstöðuviðmiðun
ISN93. Flokkun gagna, greiningar
og útreikningar fóru fram í land-
fræðilegum upplýsingakerfum
4. mynd. Áhrif landslags á sjónlínu. Tölurnar standa fyrir hæðargildi, en hver myndeining
í hæðarlíkninu fær eitt gildi byggt á meðaltali hæðar þess svæðis sem myndeiningin nær
yfir. Útreikningar útsýnisgreiningarinnar byggjast á því að bera saman lóðrétta hornið
á milli myndeininganna. – Topographical impact on the line of sight. The numbers repre-
sent elevation value in each grid cell in the digital elevation model (DEM). The viewshed
analysis compares vertical angles calculated from the DEM to code whether a grid cell is
in sight or not. Teikn./Drawing: Rannveig Ólafsdóttir og Micael Runnström.
5. mynd. Horft yfir Múlajökul frá Arnarfelli hinu mikla. – A view over Múlajökull glacier
and Þjórsárver seen from Arnarfell. Ljósm./Photo: Rannveig Ólafsdóttir.
81_2#profork070711.indd 64 7/8/11 7:41:23 AM