Náttúrufræðingurinn - 2011, Blaðsíða 56

Náttúrufræðingurinn
160
dómi ekki eins góðar og í eldri
útgáfum bókarinnar. Nefna má t.d.
burnirót, fjalldalafífil, melablóm,
þrílitafjólu, vallhumal, sæhvönn og
skeggsanda. Ástæðan getur verið sú
að nýlegar stafrænar myndir voru
teknar fram yfir filmumyndir sem
voru í fyrri útgáfum.
Þar við bætist að margar myndir
virðast óskýrari í nýju bókinni og
þær eru gegnumgangandi of dökkar
og bláleitar. Þar hlýtur prentun að
vera um að kenna, en bókin var
prentuð hjá Odda. Höfundur segir
að reynt verði að bæta úr þessu í
næstu prentun.
Allnokkrar myndir af smávöxnum
plöntum eru að mínum smekk
teknar of nálægt (t.d. flagahnoðri),
og á hinn bóginn eru myndir af
ýmsum stórvöxnum plöntum of
litlar (t.d. sigurskúfur) og virkar það
hvort tveggja dálítið villandi, því
engir mælikvarðar fylgja þeim. Þetta
á líka við um sumar myndir af með-
alstórum plöntum, sem stundum
eru nærmyndir (t.d. bláberjalyng,
aðalbláberjalyng og krækilyng).
Æskilegast er að myndir séu teknar
og birtar í eðlilegri skoðunarfjarlægð,
þó að vissulega geti stundum þurft
að breyta út af því.
Mikil breyting hefur orðið á upp-
setningu (umbroti) bókarinnar frá
fyrri útgáfum. Nokkrar staðlaðar
upplýsingar, svo sem hæð, kjörlendi,
blómgunartími og samanburður við
skyldar tegundir, hafa verið teknar
úr lýsingum og settar með smáletri á
spássíur, ásamt teikningum sem þar
voru áður, og fer nokkuð vel á því.
Þá hefur útbreiðslukortum verið
gerbreytt. Í stað litaðra korta í fyrri
útgáfum, er oftast sýndu útbreiðslu-
svæði, eru komin kort með svörtum
punktum eða hringjum á gráum
grunni, sem miðast við 10 x 10 km
reitakerfi. Þessi kort eru að vísu mun
nákvæmari en gömlu kortin, en eru
svo smá að það þarf að rýna í þau til
að átta sig á útbreiðslunni. Til bóta
hefði verið að hafa punktana með
rauðum lit.
Myndir eru nú aðgreindar með
1 mm breiðum bilum, sem voru
helmingi breiðari áður, og finnst
mér það breyting til hins verra, því
að fyrir bragðið renna þær of mikið
saman og trufla hver aðra þegar
litið er á myndasíðurnar. Nokkrar
myndir hafa verið óvarlega klipptar,
og númer á myndunum, sem ekki
voru áður, verka dálítið truflandi.
Oftast er röð myndanna sú sama
og á textasíðum andspænis, en út
af því bregður stundum, sem er
miður gott.
Fáeinar tegundir sem getið er
í gömlum heimildum, en voru
afskrifaðar í fyrri flórum, hafa nú
fengið þegnrétt í landinu, svo sem
haustlyng (Erica tetralix), toppastein-
brjótur (Saxifraga rosacea) og blóðrót
(Potentilla erecta), sem í bókinni kall-
ast engjamura. Bakkaarfi (Stellaria
alsine) og fitjasef (Juncus gerardii) eru
nýjar en afar fágætar tegundir.
Garðabrúða (Valeriana officinalis)
og hagabrúða (V. sambucifolia) hafa
nú verið betur aðskildar en í fyrri
útgáfum, og er talið að sú fyrr-
nefnda vaxi hér aðeins sem slæð-
ingur. Sama er að segja um blóðkoll
(Sanguisorba officinalis) og höskoll (S.
alpina), sem er talinn slæðingur að
uppruna. Af undafíflum er nú lýst
sjö tegundum, í stað þriggja áður,
og fimm tegundum af maríustakki
í stað einnar áður.
Þá hafa nokkrar nýjar tegundir
komið til vegna skiptingar eldri
tegunda og eru fyrst kynntar í
þessari bók á Íslandi. Keilutungl-
urt (Botrychium minganense) hefur
verið klofin frá tunglurt (B. lun-
aria). Úr fjallasveifgrasi (Poa alpina)
hefur verið skipt hjallasveifgrasi
(Poa x jemtlandica) og úr lógresi
(Trisetum spicatum) klofið móalógresi
(T. triflorum), en áður voru þetta talin
afbrigði. Þá hefur gullstör (Carex
serotina) verið skipt í tvær tegundir
er nefnast C. viridula (gullstör) og
C. demissa (grænstör), og loks hefur
hrossanál aftur verið skipt í Juncus
balticus (krakanál) og J. arcticus
(hrossanál).
Þess þarf naumast að geta að
miklar breytingar hafa orðið á
fræðinöfnum tegundanna frá fyrri
útgáfum bókarinnar, en eldri nöfnin
má finna í nafnaskrá. Fræðinöfnin
miðast við Íslenskt plöntutal sama
höfundar frá 2008, sem fyrr var
nefnt, en þau fylgja aftur að mestu
leyti nafngiftum 7. útgáfu Norsk flora,
sem kennd er við Johannes Lid en
Reidar Elven hafði endurunnið og
gefið út 2005, svo og tékklista hans
um flóru heimskautalanda, sem
finna má á Netinu. Íslensku nöfnin
hafa hins vegar lítið breyst, fyrir
utan nöfn hinna nýju tegunda sem
um var getið.
Mér hefur ávallt fundist orka
tvímælis sú uppröðun tegunda sem
viðhöfð er í Plöntuhandbókinni, þ.e.
að raða tegundum eftir blómalit, í
stað þess að raða þeim eftir við-
urkenndu kerfi, þ.e. kvíslum og
ættum. Þegar Plöntuhandbókin kom
út 1986 hafði þetta um skeið tíðkast
erlendis, í einföldum leiðarvísum
til að þekkja blómplöntur. Það var
fyrst tekið upp hérlendis í bókinni
Íslensk flóra með litmyndum, eftir
Ágúst H. Bjarnason og Eggert Pét-
ursson, sem út kom 1983. Sú bók
inniheldur lýsingar og litteikningar
270 tegunda, og um 60 annarra er
stuttlega getið. (Teikningar Eggerts
voru endurprentaðar í stærra formi,
sem listaverk, í viðhafnarútgáfu hjá
forlaginu Crymogeu 2008 undir
heitinu Flora Islandica.)
Þótt þessi uppröðun kunni að
auðvelda byrjendum greiningar
blómfagurra plantna hefur hún
marga ókosti. Í fyrsta lagi hefur
fjöldi tegunda óveruleg eða engin
blóm. Næstum helmingur íslenskra
háplantna fellur í þann flokk. Í öðru
lagi eru blómin iðulega með milli-
litum, jafnvel með fleiri en einum
lit (t.d. jakobsfíflar, hrafnaklukka,
þrenningarfjóla), og sum breyta
litum eftir aldri (t.d. jöklasóley).
Smjörgras og þrenningarfjóla hafa
óvart lent í bláa flokkinn, þótt
þessar tegundir séu í lýsingu sagðar
hafa fjólublá blóm. Litaskyn manna
æði misjafnt, sem kunnugt er, og
oft er mjög erfitt að greina milli
blás og fjólublás litar. Flokkun eftir
blómalit getur því verið villugjarn
vegur. Í þriðja lagi varir blómgun
flestra tegunda aðeins í stuttan tíma,
og því kemur umrædd flokkun að
engu gagni við greiningar utan
hans. Síðast en ekki síst leiðir hún
til þess að þeir sem skoða og greina
81_3-4_loka_271211.indd 160 12/28/11 9:14:21 AM