Náttúrufræðingurinn - 2011, Blaðsíða 61

165
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Náttúrufarsannáll 2009
Árni Hjartarson og Droplaug Ólafsdóttir
Veðurfar
Samkvæmt veðurfarsyfirliti Trausta Jónssonar, veður-
fræðings á Veðurstofu Íslands, var tíðarfar ársins 2009
hagstætt, hlýtt og snjólétt. Hiti var langt yfir meðallagi
um sunnanvert landið og einnig vel yfir meðallagi
nyrðra. Í höfuðborginni var árið það 10. hlýjasta frá
upphafi mælinga. Á Akureyri var árið lítið eitt svalara
og lendir í 31. sæti frá upphafi mælinga þar. Í Stykkis-
hólmi var árið hið 14. hlýjasta í meira en 160 ára
samfelldri mæliröð frá 1845. Í Reykjavík og á Akureyri
voru allir mánuðir nema tveir með hita yfir meðallagi.
Hæsti hiti ársins mældist 26,3 stig á Egilsstaðaflugvelli
29. júní og á Torfum í Eyjafirði þann 1. júlí. Í Reykjavík
mældist hæsti hiti ársins 21,1 stig dagana 12. og 20.
júlí. Lægstur varð hitinn í Reykjavík -9,7 stig þann 5.
febrúar og á Þorláksmessu, 23. desember. Hæsti hiti á
Akureyri mældist að kvöldi 1. júlí, 21,5 stig. Lægstur
varð hitinn á Akureyri -14,2 stig og mældist sá hiti bæði
27. febrúar og 28. mars.
Ársúrkoma í Reykjavík var 713 mm. Það er um
10% undir meðallagi. Árið er það þurrviðrasamasta
í Reykjavík síðan 1995. Óvenjuþurrt var um allt
sunnan- og vestanvert landið framan af sumri. Öðru
máli gegndi um Akureyri, en þar mældist úrkoman
652 mm og er það ríflega 30% umfram meðallag.
Þetta er mesta ársúrkoma á Akureyri síðan 1991.
Mestu munar þar óvenju úrkomusamur desember, en
úrkoma hefur ekki mælst meiri í desember á Akureyri
frá upphafi samfelldra mælinga þar 1927. Mesta sólar-
hringsúrkoma ársins mældist á Eskifirði, í sjálfvirkri
veðurstöð, þann 10. október, og var hún 185,3 mm.
Þann sama dag var einnig mest sólarhringsúrkoma í
Reykjavík, 20,1 mm, en jafnmikil úrkoma féll þar síðan
aftur þann 9. nóvember. Mest sólarhringsúrkoma á
Akureyri mældist á jóladagsmorgun, 21,5 mm.
Sólskinsstundir í Reykjavík mældust um 1490 og
er það meir en 200 stundir umfram meðallag. Þetta er
10. árið í röð með sólskinsstundafjölda ofan meðallags
í Reykjavík. Á Akureyri mældust sólskinsstundirnar
1050 og er það í meðallagi.
Skaðaveður voru óvenjufá. Tímabilið eftir 1995
hefur verið mjög hagstætt í þessu tilliti miðað við það
sem áður var. Mesta veðrið hvað útbreiðslu og styrk
varðar gekk yfir 9. og 10. október. Þetta var suðaustan-
og austanillviðri. Tjón varð einna mest á Kjalarnesi en
víða urðu menn fyrir minniháttar skakkaföllum.
Snjóflóð
Veðurstofan gefur út snjóflóðaviðvaranir og skráir
snjóflóð. Flest flóð féllu í mars en í byrjun mánaðarins
var víða nokkur snjór. Ekkert manntjón varð í þessum
flóðum þótt stundum skylli hurð nærri hælum. Í einu
flóðanna meiddist vélsleðamaður. Tjón varð ekki á
mannvirkjum svo orð sé á gerandi. Þann 14. mars féll
um 400 m breitt snjóflóð sunnan við bæinn Veisusel í
Fnjóskadal. Það braut niður girðingu og lokaði þjóð-
veginum, en þó aðeins í skamman tíma.
Jöklar
Sporðamælingar á jöklum sýna víðast hvar hörfun en
þó ekki alstaðar. Heimildirnar eru úr árlegri skýrslu
Odds Sigurðssonar, jarðfræðings á Veðurstofunni, í
Fréttabréfi Jöklarannsóknafélagsins. Framgangur var
við austanverðan Skeiðarárjökul annað árið í röð en
þrátt fyrir það náði Skeiðará sér fram vestur með jaðr-
inum, þar sem hún rennur nú óskipt til Gígjukvíslar,
svo lítið vatn fór undir Skeiðarárbrú. Á annarri stöðinni
við Heinabergsjökul mældist framgangur, en sporður-
inn flýtur upp í lóni og bregst því sérkennilega við
loftslagsbreytingum. Gígjökull, sem upptök á í toppgíg
Eyjafjallajökuls, er nú alveg kominn upp úr lóninu sem
er við sporð hans og kelfir ekki lengur í það. Framhlaup
Reykjarfjarðarjökuls hefur sungið sitt síðasta í bili og
hann er tekinn er að hörfa lítið eitt. Sömuleiðis bráðnar
af sporði Búrfellsjökuls í Svarfaðardal eftir framhlaupið
þar. Hins vegar hljóp Múlajökull fram eftir 17 ára
hlé. Ekki var það löng leið að þessu sinni, aðeins um
10 m. Þó fer ekki á milli mála að hér var um fullburða
Náttúrufræðingurinn 81 (3–4), bls. 165–168, 2011
Veisusel í Fnjóskadal veturinn 2009. Sjá má ummerki snjóflóðsins
í hlíðinni sunnan við bæinn. Ljósm.: Sveinn Brynjólfsson.
81_3-4_loka_271211.indd 165 12/28/11 9:14:22 AM