Fréttablaðið - 24.02.2016, Blaðsíða 13

Mál sem Embætti sérstaks saksóknara hefur höfðað gegn fyrrverandi starfs­
mönnum fjármálafyrirtækja hafa
verið fyrirferðarmikil í réttarkerf­
inu og umfjöllun fjölmiðla síðari
ár. Málin hafa iðulega verið mikil
að vöxtum og algengt að málsgögn
nemi þúsundum eða tugþúsundum
blaðsíðna. Verjendur einstakling­
anna sem sóttir hafa verið til saka
í þessum málum hafa gagnrýnt
starfsaðferðir embættisins, jafnt
við rannsókn málanna sem með­
ferð þeirra fyrir dómi. Meðal þess
sem sætt hefur gagnrýni er með­
ferð embættisins á gögnum sem
aflað hefur verið við rannsókn
málanna.
Sökuðum mönnum er í lögum
tryggður aðgangur að gögnum
máls. Samkvæmt 37. gr. sakamála­
laga skal verjandi „fá afrit af öllum
skjölum máls sem varða skjól­
stæðing hans, svo og aðstöðu til
að kynna sér önnur gögn í málinu“.
Réttur sakaðs manns til aðgangs
að sömu gögnum og ákæruvaldið
hefur aflað við rannsókn máls er
jafnframt ríkur þáttur í grund­
vallarreglunni um réttláta máls­
meðferð sem birtist í 6. gr. Mann­
réttindasáttmála Evrópu og 70. gr.
stjórnarskrárinnar. Þessi mikil­
væga regla hefur verið umfjöll­
unarefni í fjölmörgum dómum
Mannréttinda­
dómstóls Evr­
ópu.
Við rannsókn
Embættis sér­
staks saksókn­
ara á málefnum
föllnu viðskipta­
bankanna hafa
f y r r v e r a n d i
starfsmenn og
verjendur þeirra
hvorki fengið
afhent þau gögn
sem aflað var við rannsóknina né
aðstöðu til að kynna sér gögnin.
Þess í stað hafa rannsakendur sjálf­
ir lagt mat á það hvaða gögn teljast
hafa sönnunargildi og hver ekki.
Aðgangur verjendanna og skjól­
stæðinga þeirra er bundinn við
þau gögn. Af því leiðir að margir
sem sóttir hafa verið til saka fyrir
meinta refsiverða háttsemi hafa átt
þann kost einan að treysta því að
starfsmenn embættisins hafi við
þetta mat hugað jafnt að gögnum
sem benda til sektar sem hinna
sem leitt geta til sýknu. Mótmæli
verjenda gegn starfsháttum emb­
ættisins og kröfur um aðgang að
rannsóknargögnum hafa lítinn
hljómgrunn fengið fyrir dóm­
stólum.
Við meðferð máls sem ákæru­
valdið höfðaði gegn þremur fyrr­
verandi stjórnendum Kaupþings,
þar sem undirrituð voru verjendur
og dæmt var 26. janúar sl. í Héraðs­
dómi Reykjavíkur, gerðist það
hins vegar að ákærðu var veittur
aðgangur að litlum hluta gagnanna
sem ákæruvaldið hafði aflað við
rannsókn málsins. Um var að ræða
tölvupósthólf tveggja viðskipta­
stjóra en annar þeirra hafði gegnt
lykilhlutverki við framkvæmd
lánveitinganna sem ákæruvaldið
taldi til umboðssvika. Í ákæru var
fullyrt að lán hafi verið veitt án
Réttlát málsmeðferð?
Ákvörðun dómara um að
veita ákærðu þennan tak-
markaða aðgang að gögnum
skipti hér sköpum við
úrlausn málsins. Ef kröfum
ákærðu hefði verið hafnað
er ljóst að mikilvæg gögn
hefðu aldrei komið fyrir
augu dómara málsins. Málið
hefði þá verið dæmt á grund-
velli þeirra gagna einna
sem ákæruvaldið taldi máli
skipta.
Gestur Jónsson
hæstaréttarlög-
maður
Hörður Felix
Harðarson
hæstaréttarlög-
maður
Kristín Edwald
hæstaréttarlög-
maður
Kolvetnaskert
og próteinríkt
með suðrænu
bragði
– Nú fáanlegt
í 500 g umbúðum
Náttúrulegur
sætugjafi
Hafðu okkur
með í ráðum
569 6900 08–16www.ils.is
nokkurra trygginga. Ákærðu and­
mæltu þessu, m.a. á þeim grunni
að andvirði lánanna hafi runnið
til kaupa á skuldabréfum útgefnum
af Deutsche Bank. Töldu ákærðu að
skuldabréfin hefðu verið í vörslum
bankans og staðið til tryggingar
umræddum lánum.
Aðgangur að gögnum
skipti sköpum
Það tók ákærðu og verjendur
fáeinar klukkustundir að finna
gögn í tölvupósthólfi annars við­
skiptastjórans þar sem sjá mátti að
skuldabréfin voru kyrfilega veð­
sett bankanum. Meðal gagnanna
voru skjámyndir úr tölvukerfum
bankans sem sýndu glöggt varð­
veislu skuldabréfanna, sem voru
rafrænt skráð, auk samskipta milli
starfsmanna bankans um þetta
efni. Í dómi héraðsdóms var vísað
til þessara nýju gagna, auk fram­
burða ákærðu og vitna sem voru í
samræmi við gögnin, og komist að
þeirri niðurstöðu að fullyrðingar í
ákæru um að lánin hafi verið veitt
án trygginga væru rangar. Þegar af
þessari ástæðu voru ákærðu sýkn­
aðir.
Ákæruvaldið reyndi á öllum stig­
um málsins að koma í veg fyrir að
ákærðu kæmust í þessi gögn. Nið­
urstöðu héraðsdóms um aðgang
skaut ákæruvaldið til Hæstaréttar.
Þeirri kæru var vísað frá af forms­
ástæðum. Ákæruvaldið barðist
einnig gegn því að gögn sem fund­
ust við leit ákærðu og verjenda
þeirra kæmust að í dómsmálinu
og skaut þeim ágreiningi einnig til
Hæstaréttar en aftur án árangurs.
Ákvörðun dómara um að veita
ákærðu þennan takmarkaða
aðgang að gögnum skipti hér sköp­
um við úrlausn málsins. Ef kröfum
ákærðu hefði verið hafnað er ljóst
að mikilvæg gögn hefðu aldrei
komið fyrir augu dómara máls­
ins. Málið hefði þá verið dæmt á
grundvelli þeirra gagna einna sem
ákæruvaldið taldi máli skipta. Sú
staða hefur verið uppi í öðrum
málum sem rekin hafa verið á
hendur þessum sömu einstakl­
ingum og mörgum öðrum. Er ekki
eitthvað rangt við þetta? Hvernig
samrýmist þetta framangreindum
grundvallarreglum um jafnan
aðgang ákæruvalds og ákærðu að
gögnum?
Mér skilst að einhver nefnd sé að endurskoða regluverk TR og þess vegna langar mig að
leggja orð í belg um málið.
Ég vann lengi á hávaðasömum
vinnustað og af þeim sökum minnk­
aði heyrnin smám saman sem end­
aði með því að ég varð að fá mér
heyrnartæki. Slík tæki kostuðu um
kr. 400.000. Nú er það svo að stéttar­
félagið sem ég er í hefur öflugan
sjúkrasjóð og félagið veitti mér styrk
vegna heyrnartækjakaupanna upp á
kr. 100.000 svo minn hlutur minnk­
aði í kr. 300.000.
Nú kemur það fram við árlega
skoðun TR á því hvort eftirlaun frá
TR hafi verið rétt reiknuð til hvers
og eins, að þar sem ég hafði fengið
þennan styrk frá mínu stéttarfélagi
hefði ég fengið of há eftirlaun frá TR
og mér gert að endurgreiða það sem
ofgreitt hafði verið. Ég ræddi þetta
við fulltrúa TR hjá sýslumanninum
í Hafnarfirði, spurði hvort ekki væri
leyfilegt að hafa tekjur allt að kr.
100.000 á mánuði án þess að laun
frá TR skertust. Það gildir aðeins um
vinnulaun, sagði fulltrúinn en taldi
að skerðingin væri ekki alveg króna
á móti krónu.
Dæmisaga um tvo menn
Nú langar mig að setja fram litla
dæmisögu um tvo menn sem eru
komnir með eftirlaun frá TR og hafa
báðir áunnið sér sama rétt til eftir­
launa frá lífeyrissjóðum, hafa svip­
aðar heimilisaðstæður og fá því sömu
greiðslu frá TR. Við getum kallað þá
Jón og Pétur.
Jón hefur unnið á hávaðasömum
vinnustað og af þeim sökum tapað
heyrn smám saman sem endar með
því að hann verður að fá sér heyrnar­
tæki, en Pétur hefur sloppið við þetta
sem betur fer og heldur sinni heyrn
nokkuð vel. Heyrnartæki Jóns kosta
kr. 400.000 en hann fær styrk frá sínu
stéttarfélagi upp á kr. 100.000 sem
leiðir til þess að TR telur að af þeim
sökum hafi hann fengið of há eftir­
laun og hann verður að endurgreiða
það sem ofgreitt hafði verið.
Niðurstaðan er því sú að Pétur,
sem ekki varð fyrir neinu heilsutjóni
og þurfti þess vegna ekki að leggja út
í neinn kostnað, hann heldur sínum
eftirlaunum óskertum. Jón sem varð
fyrir heilsutjóni og varð að leggja út
kr. 300.000 af þeim sökum, honum var
refsað með því að lækka eftirlaunin,
vegna þess eins að stéttarfélagið vildi
létta honum fjárútgjöldin.
Mér hefur alltaf skilist að hlut­
verk Tryggingastofnunar ríkisins
sé m.a. að létta undir og hjálpa því
fólki sem verður fyrir heilsutjóni og
fjárútlátum af þeim sökum, því lítur
svona dæmi sérkennilega út. Er ekki
ástæða fyrir endurskoðunarnefndina
að velta fyrir sér svona dæmum?
Nokkur orð
um regluverk TR
Helgi
Arnlaugsson
eldri borgari
Er ekki ástæða fyrir endur-
skoðunarnefndina að velta
fyrir sér svona dæmum?
s k o ð u n ∙ F R É T T A B L A ð i ð 13M i ð V i k u D A G u R 2 4 . F e B R ú A R 2 0 1 6
2
4
-0
2
-2
0
1
6
0
4
:2
2
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
8
9
1
-8
C
E
C
1
8
9
1
-8
B
B
0
1
8
9
1
-8
A
7
4
1
8
9
1
-8
9
3
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
0
4
8
s
_
2
3
_
2
_
2
0
1
6
C
M
Y
K