Öldrun - 01.11.2008, Blaðsíða 11

11
ÖLDRUN – 27. árg. 2. tbl. 2008 www.oldrun.net
lög eða sápu sem gæti komið í veg fyrir kalkútfellingar
í vatnsrörum. Þannig uppgötvaðist bisfosfónat-efnasam-
bandið. Síðari tilraunir sýndu að þessi efni höfðu áhrif á
bein og í tilraunadýrum kom í ljós að bisfosfónöt höfðu
umtalsverð áhrif á beinumsetningu í þá átt að auka bein-
þéttni tilraunadýranna.
Bisfosfónöt hindra niðurbrot beinsins, en í heil-
brigðum beinvef er jafnvægi á milli beinbrjóta (osteoc-
lasta) og beinbyggja (osteoblasta) – aðalfruma beinsins
– en með gjöf þessara lyfja hægist á virkni beinbrjóta,
svo heildarniðurstaðan verður beinauki. Bisfosfónöt sem
tekin eru í töfluformi frásogast eingöngu að litlu leyti frá
maga og görn, afgangurinn skilar sér með hægðum. Það
sem frásogast út í blóðrásina sest að í beinum og bisfosfó-
nöt hafa þann eiginleika að setjast fast í beinvefinn og
hindra þannig viðloðun beinbrjótanna við beinvefinn og
koma í veg fyrir beinniðurbrot. Bisfosfónötin trufla ekki
virkni beinbyggja eða umferð þeirra í beininu. Heildarnið-
urstaðan verður því hægfara beinauki og um leið styrkist
beinið með aukinni beinþéttni.
Í dag er hægt að fá fjögur mismunandi bisfosfónöt í
töflum, eitt þeirra (Didronate) er tekið í 14 daga í senn
á 3ja mánaða fresti. Didronate kom fyrst á markað hér
á Íslandi um 1998. Önnur bisfosfónöt þarf að taka inn
daglega, s.s. Fosamax og Optinate, þessi tvö lyf hafa
einnig verið hönnuð þannig að unnt sé að taka einungis
eina töflu á viku, svonefndar vikutöflur (Fosamax viku-
tafla 70 mg og Optinate Septimum 30 mg). Nýlega kom
Fosamax á markað sem inniheldur einnig D-vítamín
og er vörumerki þess Fosavance. Þá er einnig komin
á markaðinn svokölluð mánaðartafla (Bonviva), en þar
nægir að taka eina töflu fyrsta hvers mánaðar eða tólf
töflur á ári (sjá töflufjölda á mynd 7). Einnig er unnt að fá
bisfosfónöt lyfin gefin í æð, t.d ef þau þolast ekki í töflu-
formi, en þá er lyfjadreypi gefið á 3ja (Bonviva) eða 12
mánaða fresti (Aklasta).
Meðferðarárangur af bisfosfónötum hefur verið rann-
sakaður ítarlega í fjölmörgum rannsóknum, bæði meðal
kvenna og karla. Rannsóknir þessar sýna góðan með-
ferðarárangur með tilliti til beinauka, þ.e. aukin beinþéttni
og fækkun beinbrota. Auk þess hafa langtímarannsóknir,
allt upp í 7 ár (í sumum tilvikum 10 ár), staðfest áframhald-
andi meðferðarávinning, en langtímarannsóknir eru nauð-
synlegar til að tryggja öryggi lyfjanna, enda eru flestir
meðhöndlaðir með þessum lyfjum í mörg ár. Í saman-
tekt má gera ráð fyrir 5–7% beinauka í hrygg fyrstu 2–3
meðferðarárin, en síðan hægir nokkuð á beinaukanum í
hryggnum. Í mjöðm og lærleggsháls má sömuleiðis sjá
marktækan beinauka, en þó eitthvað minni miðað við
beinþéttnina í hrygg. Rannsóknir sýna að brotatíðni í
hrygg minnkar um helming og mjaðmabrotum fækkar
einnig, sérstaklega hjá þeim sem hafa lægsta beinþéttni
og hafa þegar beinbrotnað við lítinn áverka, þ.e. áður en
bisfosfónatmeðferðin hófst. Þá sýna fyrrnefndar langtíma-
rannsóknir að a.m.k. 5–7 ára meðferðartími er nauðsyn-
legur til að ná hámarks meðferðarárangri og við þann
tímapunkt er rétt að endurmeta framhaldsmeðferðina hjá
hverjum einstaklingi.
Meðferðarárangur er metinn með aukinni beinþéttni.
Því er nauðsynlegt að gangast undir beinþéttnimælingu
fyrir meðferð og síðan um það bil tveimur árum síðar til
þess að tryggja meðferðarsvörun og að nýju að fimm árum
liðnum til þess að taka ákvörðun um framtíðarmeðferð.
Bisfosfónatlyfin þolast almennt vel. Þó hafa verið viss
vandamál með inntöku lyfjanna sem kalla á sérstaka
varfærni. Taka skal öll bisfosfónöt á fastandi maga
að morgni og nauðsynlegt er að vera í uppréttri stöðu
næstu ½–1 klukkustund eftir töfluinntökuna og drekka
1–2 vatnsglös. Hvorki má taka kalk né vítamín og ekki
neyta matar eða drykkja í klukkustund á eftir. Mörgum
finnst þessi morgunathöfn erfið og kjósa því viku eða mán-
aðartöfluna. Þessar inntökureglur eru settar til að koma
í veg fyrir það að lyfið erti neðri hluta vélindans og valdi
vélindabólgum. A.ö.l. eru aukaverkanir fáséðar en algeng-
ast er bein- eða vöðvaverkir, höfuðverkur og meltingar-
færatruflanir bæði með ógleði eða jafnvel uppköstum
ásamt hægðatruflunum með niðurgangi eða harðlífi. Á
síðustu misserum hefur verið vakin athygli á einstaka
tilfellum með beindrep í kjálka meðal sjúklinga sem hafa
verið meðhöndlaðir með bisfosfónötum. Hér er í flestum
tilfellum verið að nota þessi lyf hjá sjúklingum með aðra
undirliggjandi sjúkdóma en beinþynningu, s.s. krabba-
mein eða bandvefssjúkdóma, og flestir sjúklinganna hafa
einnig verið á flókinni lyfjameðferð. Með þetta í huga skal
fresta meðferð með bisfosfónötum ef fyrirhugaðar eru
aðgerðir í kjálka eða aðrar tannaðgerðir, eins skal taka til
skoðunar þá einstakinga sem hafa óþægindi frá tannholdi.
Lyfjaofnæmisviðbrögð geta komið fram eins og við alla
aðra lyfjameðferð.
Þegar sjúklingar fá aukaverkun af einu bisfosfónati
hefur reynst árangursríkt að skipta um lyfjategund. Sum
lyfin má taka milli mála ef morguninn reynist erfiður til
lyfjainntöku (Optinate). Því má segja að finna megi
einstaklingsmiðaða bisfonatmeðferð fyrir flesta sem þá
meðferð þurfa.
Aðrir meðferðarkostir
Livial (tíbalónum) hefur svipuð áhrif og hormónameð-
ferð og er því fyrst og fremst notað í forvörn og við mildari