Öldrun - 01.11.2008, Blaðsíða 21

21
ÖLDRUN – 27. árg. 2. tbl. 2008 www.oldrun.net
Leitað var eftir upplýstu samþykki en ef hinn aldr-
aði einstaklingur gat ekki veitt samþykki sitt var leitað
samþykkis aðstandenda. Í þeim tilvikum var heimildar til
rannsóknarinnar leitað hjá þeim aðstandendum sem voru
honum nátengdastir. Upplýsinga var aflað með samtali
við einstaklinginn sjálfan, úr sjúkraskrám, hjá umönn-
unaraðilum og/eða nánum aðstandendum. Rannsóknin
var samþykkt af Tölvunefnd og Vísindasiðanefnd. Unnið
var með upplýsingarnar á rannsóknarnúmerum og kenni-
tölur afmáðar.
Heimahjúkrunarfræðingar af viðkomandi heilsugæslu-
stöðvum þar sem verkefnið fór fram söfnuðu upplýsing-
unum. Áður en gagnasöfnun hófst var haldið eins dags
námskeið í notkun gagnasafnsins en hver einasta breyta
hefur ákveðna skilgreiningu og kennsluefni hefur verið
þróað sem leiðbeinir um matið. Með þessu móti var
gagnaöflunin áreiðanleg. Matið tók á bilinu eina til eina
og hálfa klukkustund.
Gerð var einþáttagreining á breytum MDS-HC mats-
ins með tilliti til einmanakenndar. Þættir sem tengdust
marktækt einmanakennd í þeirri greiningu voru settir
í fjölþáttagreiningu til þess að finna sjálfstæð tengsl við
einmanakennd. Marktækni miðast við P jafnt eða minna
0,05. SPSS tölfræðiforritið (útgáfa 11) var notað við
úrvinnslu gagnanna.
Til þess að meta hvort breyting hefði orðið á algengi
einmanakenndar hjá einstaklingum sem nutu heimaþjón-
ustu heilsugæslunnar frá því að gögnum var safnað 1997
í þá rannsókn, sem hér er lýst, voru gögn skoðuð frá
árinu 2001–2003. Um er að ræða íslenskar niðurstöður
úr samevrópskri rannsókn (ADHOC) sem einn höfunda
(PVJ) var ábyrgðarmaður fyrir. Í ADHOC rannsókninni
voru 405 einstaklingar, 65 ára og eldri metnir, 285 höfðu
heimaþjónustu heilsugæslunnar með eða án félagsþjón-
ustu en 120 höfðu eingöngu félagslega heimaþjónustu.
Gagna var safnað í þessari rannsókn með sama mælitæki,
MDS-HC, á sama svæði og með slembiúrtaki eins og í
rannsókninni 1997.
Niðurstöður
Af heildarhóp þeirra sem nutu heimahjúkrunar upplifðu
20,3% einmanakennd, 18,3% karla á móti 20,9% kvenna.
Lykilupplýsingar eru sýndar í töflu 1. Taflan sýnir að ekki
var kynjamunur eða munur á aldri með tilliti til einmana-
kenndar. Ekkjufólk var marktækt líklegra til að vera
einmana en fólk í hjúskap, p=0,013. Tafla 2 sýnir færni-
þætti og andlega líðan með tilliti til einmanakenndar. Ekki
var munur á milli kynja á færni til frumathafna daglegs
lífs (ADL) en hins vegar höfðu karlar marktækt meiri
líkur á erfiðleikum í almennum athöfnum daglegs lífs
(IADL). Þegar vitræn geta var skoðuð kom í ljós að konur
með vitræna skerðingu voru marktækt líklegri til að
vera einmana, p=0,022. Konur með einmanakennd voru
líklegri til að hafa jafnframt depurðareinkenni, p=0,025, en
slíkt samband sást ekki hjá körlum.
Fjöldi lyfja var skoðaður út frá því hvort þau væru
núll til fimm eða sex og fleiri. Konur með fleiri en sex lyf
voru marktækt líklegri til þess að vera einmana, (79,2%
vs 20,8%, p=0,018). Þetta samband sást ekki hjá körlum.
Þegar geðdeyfðarlyf, sterk geðlyf, kvíðastillandi lyf og
svefnlyf voru skoðuð sást að einmana konur voru líklegri
til að taka sterk geðlyf ( p=0,007) en einmana karlar að
taka svefnlyf (p=0,046). Að öðru leyti var ekki munur á
geðlyfjanotkun.
Af 48 einmana konum mátu 60,4% eigið heilsufar lélegt
samanborið við 44,5% af þeim sem ekki voru einmana sem
nær næstum marktækni, p=0,053. Hvað 11 einmana karla
varðar voru sömu tölur 54,5% á móti 38,8%, sem er ómark-
tækur munur. Munurinn fyrir heildarhópinn er mark-
tækur, p=0,042 og stefnir í sömu átt hjá báðum kynjum.
Einmana einstaklingar voru ekki marktækt líklegri til að
leggjast inn á sjúkrahús. Ekki var samband milli ferða
utanhúss og eimanaleika. Þannig voru þeir sem aldrei
fóru út fyrir hússins dyr á einum mánuði ekki líklegri
til að vera einmana. Ekki kom fram munur á tíma form-
legrar þjónustu milli þeirra sem voru einmana og ekki
einmana.
Þegar spurt var hvort einstaklingur teldi sig betur
kominn annars staðar svöruðu 43,5% kvenna með einmana-
kennd játandi á móti 12,7% kvenna án einmanakenndar,
p<0,0001. Sambærilegar tölur fyrir karla eru ómarktækar,
18,2% á móti 14,3%.
Í ADHOC rannsókninni frá 2001–2003 voru samtals
405 einstaklingar, 104 karlar (25,8%) og 301 kona (74,2%).
Meðalaldur karla var 79.7 ár (staðalfrávik 10 ár) og meðal-
aldur kvenna 81,9 ár (staðalfrávik 6.4 ár). Einir bjuggu
68,2%. Einmanakennd greinist hjá 19,2% af heildarhópnum:
18.4% hjá þeim sem nutu heimaþjónustu heilsugæslunnar
en 21,1% hjá þeim sem nutu félagslegrar heimaþjónustu
eingöngu.
Umræða
Þessi rannsókn sýnir ekki kynjamum á einmanakennd
og sú tilfinning er ótengd aldri. Ekkjufólk er marktækt
líklegra til að vera einmana en fólk í hjúskap. Konur með
vitræna skerðingu eru líklegri til að vera einmana og jafn-
framt eru einmana konur líklegri til að tjá sig um sérstök
Tafla 1: Lýðfræðilegir þættir rannsóknarhópsins
Einmanakennd Án einmanakenndar
Kyn
Allir 59 (20,3%) 231 (79,7%)
Kvk 48 (20,9%) 182 (79,1%)
Kk 11 (18,3%) 49 (81,7%)
Aldur Óháð kyni 83,4 (*6,3) 82,7 (*6,5)
Kvk 83,6 (*6,2) 82,6 (*6,2)
Kk 82,6 (*6,8) 83,1 (*7,6)
Enginn kynjamunur p=0,786
Enginn munur á aldri miðað við einmanakennd p=0,48
* staðalfrávik