Són - 01.01.2006, Page 74

HJÖRTUR MARTEINSSON74
um tvær fyrirmyndir ríkjandi sem hvor um sig snertir skipan rím-
hljómanna í átthenduhlutanum annars vegar og í sexhenduhlutanum
hins vegar.
Eins og getið var um hér að ofan, þar sem saga sonnettunnar var
rakin stuttlega, þá einkenndist átthendan hjá de Lentino af víxlríminu
ABAB/ABAB en síðar festi Petrarca ABBA/ABBA-formið í sessi. Hin
ítalska hefð grundvallaðist alltaf á kvenrími. Þess gætti þó fljótlega að
skáldin fóru að bæta rímhljómum við hina tvo AB-hljóma. Þannig má
sjá dæmi um rímskipan átthendunnar á forminu ABBA/CDDC eða
jafnvel að víxlrím varð ráðandi í átthendunni: ABAB/CDCD. Hins
ber að minnast að krafan um hina tvo rímhljóma hefur samt í gegn-
um tíðina verið eitt sterkasta einkenni sonnettunnar víða í löndum.
Meira frelsis gætti frá upphafi í skipan rímhljómanna í sexhendu-
hlutanum en fyrir áhrif frá Petrarca þá varð röðin CDE/CDE nokk-
uð ríkjandi þó einnig hafi brugðið fyrir CDC/DCD-forminu. Svo
virðist sem tersetturnar hafi veitt skáldum meira frelsi til að setja fram
stöðugt ný rímbrigði. Samt hefur löngum ríkt ákveðin festa með
skipan rímhljómanna í sexhenduhluta sonnettunnar. Eftirfarandi tafla
sýnir þau brigði sem algengust hafa verið í gegnum tíðina.19 Ekki er
gerður greinarmunur á kven- og karlrími. Algengustu rímbrigðin
koma fyrir í þeirri línu sem hefur tölugildið 1. Því hærra sem
tölugildið er því fátíðari er tíðni rímhljómanna:
1. CDE / CDE 5. CCD / EDE
2. CDC / DCD 6. CCD / CDD
3. CDE / DCE 7. CCD / EED
4. CDE / CED
Tafla 1
Línur með tölugildin 1 og 2 eiga rætur að rekja til hins klassíska
ítalska forms sem Petrarca festi í sessi en í 5. línu er um að ræða þá
rímhljóma sem settu mark sitt á sonnettur franskra skálda á ofan-
verðri 19. öld og bárust í sumum tilfellum til Þýskalands og þaðan til
Norðurlandanna.
Fullyrða má að rímskipan hinnar ítölsku gerðar sonnettunnar hafi
orðið íslenskum skáldum hin mikla fyrirmynd. Í töflu 2, sem hér fer
á eftir, má líta yfirlit yfir rímgerðir þær sem finna má í sonnettum ís-
19 Sjá John Fuller (1972:3).