Dagblaðið Vísir - DV - 18.11.2007, Blaðsíða 16

16 FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 2007
Helgarblað DV
Árlega velja yfir þrjátíu manns aö binda
enda á lif sitt. Þrátt fyrir rannsóknir sem
gefa til kynna aö íslenska þjóðin sé ein sú
allra hamingjusamasta í heiminum, verö-
um við þess áskynja að undir niðri er ólga.
Flestir tengja sjálfsvíg eingöngu við djúpt
þunglyndi og vímuefnaneyslu en svo er
ekki ef betur er að gáð.
Við vorum hamingjusamasta þjóð
í heimi ásamt Áströlum samkvæmt
rannsókn sem gerð var í fyrra af hag-
fræðingum í Ástralíu og í Banda-
ríkjunum. I rannsókninni var fjöldi
áhrifaþátta metinn, á borð við lífslflc-
ur, menntun og lífsskilyrði. En þrátt
fyrir að sólskin virðist almennt vera
mikiivægur þáttur í hamingju þykja
fslendingar jafnvel hamingjusamari
en Ástralir. ísland er í íjórða sæti yfir
þau lönd þar sem jafnrétti kynjanna
þykir hvað best samkvæmt glæ-
nýrri könnun. Við höfum allt til alls.
Frelsi, peninga, menntun, heilsu-
gæslu... Hvers vegna erum við þá að
missa svo mörg ungmenni fyrir eig-
in hendi. Við spyrjum: Hvað er að í
þessu velmegunarþjóðfélagi? Erum
við orðin svo upptekin af eigin sjálfi
að við eigum engan tíma afgangs til
að hlusta á þá sem hjálpar eru þurfi?
DV ræddi við fimm íslendinga sem
þekkja til sjálfsvíga og láta sig málin
varða.
Sigursteinn Másson, formaður
Öryrkjabandalags íslands ogfyrrver-
andiformaður Geðhjálpar, bendir á
að ekkert liggi fyrir um fjölda sjálfs-
víga á þessu ári, en hins vegar sýnist
mörgum á tilkynningum og minn-
ingargreinum að mikið sé um það að
fólk svipti sig lífi.
„Ég veit ekki hvort náungakær-
leikur fari minnkandi," segir Sigur-
steinn. „Mannskepnan hefur alltaf
verið mjög egósentrísk, en ég held
ekki að við höfum minna umburð-
arlyndi eða samúð en áður. Fólk sem
býr í stórum borgum virðist hins
vegar eiga erfiðara með að setja sig
í annarra spor. Kannski erum við of
upptekin af neysluhyggjunni. Við
höfum glettilega mikinn tíma ef við
gefum okkur hann."
Wilhelm Norðfjörð sálfrœðingur
bendir einnig á að engar tölur liggi
fyrir um sjálfsvíg á þessu ári; þœr ber-
ist ekkifyrr en um mitt ncesta ár.
„Sjálfsvíg náðu ákveðnu hámarki
árin 1990 og 2000, þegar um fimmtíu
manns sviptu sig lífi, hvort árið um
sig," segir hann. „Síðan hefur sjálfs-
vígum fækkað hægt og sígandi und-
anfarin ár, en engu að síður eru um
þrjátíu manns sem falla fyrir eigin
hendi á hverju ári. Fjölda ungs fólks
sem velur þessa leið fer hins vegar
fækkandi og á undanförnum árum
hefur sjálfsvígum eldra fólks fækkað
mikið. Við höfum engar skýringar á
því hvers vegna sjálfsvíg fullorðinna
hafa alltaf verið fátíðari hér á íslandi
en í öðrum löndum, en einhverra
hluta vegna virðist vera betra að eld-
ast hér en annars staðar."
alla leið. Það er litið á það þannig að
stúlkurnar séu að hrópa á hjálp."
Þessu samsinnir Wilhelm og bœt-
ir við:
„Konur hafa alltaf verið duglegri
við að reyna sjálfsvíg en þær gera
það frekar þegar líkur eru á að það
uppgötvist og þeim verði komið til
bjargar. Karlmenn eru aggressívari.
Sá hópur sem við höfum alltaf mest-
ar áhyggjur af er karlmenn á aldr-
inum 15 til 25 ára. 1 fyrra, árið 2006,
svipti þrjátíu og einn einstaklingur
sig lífi, en af þeim hópi voru aðeins
tveir ungir menn undir tvítugsaldri."
Duglega manneskjan í hættu
Egsp
Tilraunir til sjálfsvígs algengari
hjá konum
Það hefur alltaf verið talað um
að ungir karlmenn séu sá hópursem
oftastgrípur til þess úrræðis að svipta
sig lífi. Þeir Sigursteinn og Wilhelm
samsinna því en benda jafnframt á
að ungar konur geri mun fleiri til-
raunir til sjálfsvígs en karlmenn.
„Tilraunir til sjálfsvígs eru miklu
algengari meðal ungra kvenna en
karla," segir Sigursteinn, „en það
eru miklu fleiri karlmenn sem fara
A ABYRGI
Sigursteinn Másson,
formaður Öryrkja-
bandalagsins Sigursteinn
segir algengara að konur
reyni að svipta sig lífi en
karlar, en hjá konum sé
yfirleitt um kall á hjálp að

„Við höldum oft að
nýjungar og tilbreyt-
ing sé það sama og
lífsgæði. Þannig er
þvíekkifarið.
Lífsgæði felast í
einfaldleikanum."
Fatlaðir oft heilbrigðari en
ófatlaðir
Semformaður Öryrkjabandalags
íslands fær Sigursteinn til sín marga
einstaklinga sem eiga við veikindi
og fötlun að stríða. Það hefur vak-
ið athygli hans aö fatlað fólk virðist
oft heilbrigðara andlega en margir
þeirra sem allt hafa til alls.
„Ég finn það mjög mikið með fólk
með fötlun að það er oft miklu heil-
brigðara en ófatlaðir. Margir fatíaðir
sem ég þekki, sérstaklega þeir sem
eru líkamlega fatíaðir, eru oft á tíð-
um nægjusamari og það má rekja til
þess að fatíaðir hafa þurft að gera svo
miklar málamiðlanir í lífi sínu. Þeir
hafa horfst í augu við að þeir eiga
ekki sömu möguleika og aðrir og í
því felst svo mikil viska. Það er mikil
reynsla og þekking í því fólgin að átta
sig á að maður hafi takmarkanir um-
fram aðra. Mannskepnan er eins og
aðrar skepnur með það að það verð-
ur að liggja fýrir hver maður er, hvað
maður ætlar að fara að gera í dag og
næstu daga og maður verður að vera
sáttur við það. Þetta snýst alltaf um
tílgang og tilgangsleysi."
Wilhelm bendirá staðreyndir sem
óbeint tengjast þessari frásögn Sigur-
steins.
„Við fæðumst mjög misjafnlega
sterk líffræðilega séð. Við getum
ímyndað okkur börn sem fæðast í fá-
tækrahverfum NewYork-borgar, for-
eldrarnir eru í vímuefnum, morð við
næstu dyr, en þessi börn hrista þetta
af sér og komast til manns. Aðrir eru
mjög viðkvæmir að upplagi, búa
kannski við mjög góðar aðstæður en
mega við litlu. Svo skiptist þetta fé-
lagslega, hversu sterk fjölskyldan og
vinahópurinn er."
:g spyr hvort sjálfsvíg sé endilega
afleiðing fikni- eða vímuefnaneyslu
eða mikils þunglyndis. Því svarar
Wilhelm neitandi.
„Nei, það eru ekki eingöngu þeir
sem hafa verið í neyslu eða þung-
lyndi sem grípa til þessa ráðs. Það
getur líka verið tíl dæmis fólk sem er
bráðgert, klárt og getur allt; ekki síst
þeir sem eru klárir á mörgum svið-
um, eru alltaf á toppnum, í vinnu,
íþróttum og einkalífi. Það er þetta
fólk sem gerir sjálft mestu kröfurn-
ar til sín. Það er stöðugt undir álagi,
finnst það alltaf verða að vera númer
eitt. Þrír mestu áhættuþættirnir eru
þunglyndi, vímuefnaneysla og það
sem ég kalla sjálfsvígsyfirfærsla, sem
þýðir að ef viðkomandi hefur per-
sónulega reynslu af sjálfsvígum, ef
einhver í kringum hann hefur tekið
eigið líf þekkir hann leiðirnar betur.
Við höfúm líka dæmi um sjálfsvíg
þar sem enginn gat ímyndað sér að
nokkuð væri að. Þar var enga þró-
un að sjá og engin merki um neina
vanlíðan. Slík dæmi eru þó miklu
færri en þau sem hægt er að greina
í ferli sem byrjar með slæmri líðan
og endar með sjálfsvígi. Sjálfsvígsá-
hrifavaldar geta því verið félagslegir,
geðrænir eða lífeðlilsfræðilegir."
Þegar Ijósið slokknar
Þegar maður reynir að rýna í lífs-
mynd þeirra sem maður þekkti til og
hafa svipt sig lífl, sér maður oft ekkert
sammerkt. lnýútkominni bók, Þegar
Ijósið slokknar, flalla mæðginin Tit-
us og Clare Dickens um göngu sína
gegnum veikindi Titusar. Sigursteinn
Másson kom að útgáfu þeirrar bókar
og ergóður vinur Clare.
„Bókin hefst í raun á sjálfsvígi
þessa hæfileikaríka, unga manns,"
segir Sigursteinn. „Það sem skiptir
svo miklu máli í þessari bók er ein-
lægnin sem hún býr yfir, ekki síst í
frásögnum Titusar sjálfs. í gegnum
söguna má lesa hvernig eitt leiðir
af öðru. Titus er sonur sendiherra-
hjóna, hann hefur allt til alls og býr
yfir miklum gáfum og hæfileikum.
Hann var ungur og rótíaus eins og
unglingar geta verið. Það má velta
fyrir sér hvort hlutirnir hefðu far-
ið öðruvísi hefði hann ekki farið
á heimavistarskóla þar sem hann
byrjaði að neyta áfengis og reykja
hass. En það eru tvær hliðar á öllum
málum. Umhverfið laðaðist að hon-
um og hann að því. Hann var veikur
fyrir og þarna byrjuðu að koma í ljós
geðhvörf og geðsveiflur. Eftir því sem
honum leið verr andlega, því meiri
þörf fann hann fyrir að fá vímuefni,
þangað tíl líf hans var orðið stjórn-
laust."
Meiri vanlíðan barna og
unglinga en fyrr
En eru kröfurnar ekki orðnar allt-
of miklar, hraðinn of mikill og ná-
ungakœrleikur þverrandi?
„Vissulega eru kröfurnar orðn-
ar miklar, fólk býr við óöryggi, óþol
gagnvart umhverfinu og með ein-
hverjum hætti er fólk að reyna að
komast úr þeim raunveruleika með
því að nota vímuefni," segir Sigur-
steinn. „Það er þess vegna sem svo
margir sem svipta sig lífi eiga að baki
sögu um vímuefnaneyslu. Ungu fólki
finnst í fyrstu gaman að neyta vímu-
efna - þar til það verður böl. Hættan
er sú að fólk missir dómgreindina
yfir skemmtanagildinu og áttar sig
ekki á hættunni. Margir sem koma
tíl okkar - og oft er það fólk á miðjum
aldri - er í mikilli vanlíðan og stend-
ur andspænis miklum erfiðleikum.
Hjá Geðhjálp heyrum við það líka í
grunnskólum og framhaldsskólum
að það er meiri tilfinnanleg vanlíð-
an barna og ungmenna á íslandi en
hefur verið áður. Það þarf ekki að
snúast um að fólk skorti neitt. Þessi
börn hafa engin mörk í sinni tilveru.
Þeim eru ekki sett mörk á heimil-
inu og skólinn er í þannig stöðu að
hann getur fá mörk sett. Eg held því
að hluti vandans sé það stjórnleysi
sem börn og unglingar búa við. Og í
stjórnleysi verður vanlíðan."
Wilhelm bendir á að áðurfyrr var
_4