Dagblaðið Vísir - DV - 18.04.2008, Blaðsíða 12

12 FÖSTUDAGUR 18. APR(L 2008
Helgarblað DV
í fjölmiðlum er yfirleitt bara talað
um fátækt á íslandi fyrir jólin. En það
hlýtur að vera jafnsárt að vera svang-
ur og allslaus á öðrum árstímum. Er
nokkuð betra að vera fátækur í apr-
íl en í desember? Vilborg gagnrýn-
ir að fjölmiðlar fjalli bara um fátækt
fyrir jól og fyrir kosningar. „Og þá er
alltaf verið að leita að blóraböggli,
einhverjum einum sem hægt er að
kenna um vandann. En fátækt er
margslungið mál og það þarf þver-
pólitíska samstöðu til að leysa vanda
þeirra sem eiga ekki fyrir nauðþurft-
um." Hjálparstarf kirkjunnar er til
húsa í nýbyggingu við Grensáskirkju.
Vilborg Oddsdóttir sér um innan-
landsstarfið og tekur á móti fátæku
fólki í opnu húsi á miðvikudögum og
fimmtudögum ffá klukkan 13 til 16.
Hve margir leita til Hjálparstarfs-
ins á mánuði?
„Sumir koma tvisvar að meðal-
tali á mánuði til að fá mat og fjár-
hagsaðstoð til að leysa út fyf. Flestir
koma þrisvar til fjórum sinnum á ári
en örfáir koma oftar og þá er gerð-
ur samingur við viðkomandi. En að
jafnaði koma hundrað og áttatíu til
tvö hundruð einstaklingar hingað
á mánuði. Það getur verið erfitt að
horfa upp á aðstæður fátækra en fé-
lagsráðgjafanámið og starfsreynslan
kennir manni að vera ekki meðvirk-
Skuldugir menn sem stinga af
„Þó eru einstök mál sem snerta
mann meira en önnur og gera mig
líka reiða. Til dæmis þegar hingað
koma konur sem karlar hafa svik-
ið og platað og þær sitja einar uppi
með börnin og miklar skuldir. í sum-
um tilvikum eru þetta erlendar kon-
ur sem giftst hafa Islendingi. Mað-
urinn hefur safnað skuldum, verið
með illa statt fyrirtæki og stingur svo
bara af til útíanda. Þar sem þau eru
gift sitja þær einar uppi með börn-
in, ábyrgðina og allar skuldirnar. Þá
eru sjálfkrafa tekin sjötíu og fimm
prósent af launum þeirra í skatta-
skuldir og aðrar skuldir horfna eigin-
mannsins. Þær leita svo hingað þeg-
ar þær eru komnar í þrot. Það fýrsta
sem er gert er að reyna að hafa upp
á eiginmönnunum. Og svo sækja
þær um skilnað en það tekur langan
tíma og á meðan þurfa þær að borga.
Svo eru líka dæmi um íslenskar kon-
ur sem heillast af íslenskum mönn-
um og telja sig hafa fundið stóru ást-
ina. Þeir eru með mikil áform um
„business" og virkja þær með sér.
Þær verða þátttakendur í skýjaborg-
unum með þeim og eru gjarnan titl-
aðar framkvæmdastjórar fyrirtæk-
isins og gangast í ábyrgðir. Svo taka
þeir fjármagn til sín og láta sig hverfa
en þær sitja uppi með skuldimar.
Fyrir þessar konur hefði verið betra
að giftast mönnunum.
Oft em þetta heillandi menn sem
em meistara/ í að leita að konum
með einhverjar brotalamir. Þeir fara
gjarnan á milli kvenna og svíkja þær
svona fjárhagslega."
Sumir hafa ekkert fjölskyldu-
net
Vilborg leggur áherslu á að tíl
Hjálparstarfsins leití alls ekki bara
fólk sem er í drykkju, neyslu eða býr
við örorku. „Sumar einstæðar mæð-
ur sem hingað leita hafa ekkert fjöl-
skyldunet. Það hafa ekki allir aðgang
að fjölskyldu sinni. Og svo em aðr-
ar sem geta ekki endalaust grátið út
pening af fjölskyldunni. Fólk vill líka
halda andlitínu gagnvart ættingjum.
Sumir sem hingað koma hreyta í
mann ónomm og snúa við. En það
er vörn. Þetta em erfið spor fyrir fólk.
Ég sé fólk oft ganga fram og til baka
hérna útí áður en það kemur sér að
því að sækja um hjálp. En við
reynum að taka
vel á móti fólki.
Hingað á ekki
að vera vont
að koma."
En hvað um þann orðróm að
sumir komi á fínum bílum og sceki
umfjárhags- og mataraðstoð?
„Það kom fyrir hér áður með-
an hægt var að fá bílalán án þess að
greiða nokkra útborgun, slíkt gekk í
hálft ár áður en kom að skuldadög-
um. Það er til fólk sem svífst einskis.
En stundum er fólki líka skutíað hing-
að af ættingjum eða kunningjum sem
á ágæta bíla. Þá verður að hafa í huga
að það getur verið erfitt að biðja allt-
af fjölskyldu eða vini um mat og fjár-
hagsaðstoð. Fólki finnst það leggjast
lægra að biðja ættingja um mat held-
ur en til dæmis að þiggja gallabuxur
á börnin eða að þiggja að fara í frí
með fjölskyldunni."
Unglingar sem detta úr skóla
„En ég hef dregið úr matargjöf-
um hér því það eru tveir aðrir aðil-
ar sem sjá um slíkt. Við reynum hins
vegar að gera ýmislegt fyrirbyggj-
andi. Erum til dæmis með „Fram-
tíðarsjóðinn" en úr þeim sjóði get-
ur fólk, sextán til tuttugu og eins
árs sem kemur úr efnaminni fjöl-
skyldum, fengið styrk til að borga
skólagjöld, skólabækur, gleraugu
og fleira. Það eru því miður sumir
unglingar í þeirri aðstöðu að þurfa
að vinna með skólanum og borga
heim af sínum litlu tekjum. Það eru
dæmi um þrjár til fjórar kynslóðir
þar sem enginn hefur lokið grunn-
skólanámi. Hingað hafa komið
amma, mamma og dóttir sem hafa
ekki lokið neinu námi. Það er ekki
nein hefð fyrir menntun í sumum
fjölskyldun. Og það er mikilvægt
að krakkar þurfi ekki að flosna upp
úr námi vegna fátæktar. Við viljum
brjóta upp slíkan vítahring. Þar get-
ur „Framtíðarsjóður" hjálpað."
Við verðum rík þjóð af góðri
menntun. Og það er í raun hægt að
byrja að aðstoða fjölskyldur miklu
fyrr. Strax í leikskóla sjá kennararnir
hverjir eru í hættu að flosna upp úr
skóla snemma. Þá þarf að koma inn
með ráðgjöf og aðstoð.
Og svo þarf að skrúfa fyrir þessa
miklu vinnu unglinga með námi.
Bankar eru farnir að hafa samband
við átján ára unglinga og bjóða þeim
fimmtíu þúsund króna yfirdrátt án
þess að það þurfi samþykki foreldra.
Og það þarf enga ábyrgðarmenn
þegar átján ára unglingum bjóðast
bílalán. Krakkamir verða stundum
mjög skuldugir meðan þeir eru enn í
námi og hætta svo í skóla vegna mik-
illa skulda. Þetta hefur afleiðingar því
í kreppu falla þeir ómenntuðu fyrst-
ir út af vinnumarkaði. Við hugsum
of lítið fyrirbyggjandi í þessu landi.
Bankarnir eru líka æstir að ná til sín
unga fólkinu. Þeir fara inn í íþróttafé-
lögin með sport-kort, gefa töskur og
ýta þessu að unglingum."
Bankar með fólk í gíslingu
„Það er algengt að bankarnir hafi
skjólstæðinga okkar í gíslingu. Þeir
buðu hér fyrir nokkrum árum upp á
Visa, veltuk'ort, yfirdrátt, raðgreiðslur
og fleira og fleira. Þjónustufulltrúar
veittu fólki endalaus lán. Svo klipptu
bankarnir á þetta án aðlögunar. Visa-
kortið var klippt í sundur og lokað á
allt! En bankarnir taka sitt. Stórhluti
af lágum launum og örorkubómm
fer í að borga vextí og fyrir þjónustu
bankanna. Margt fólk á því ekki fyrir
mat og kemur í neyð sinni til okkar.
Annað dæmi um fyrirbyggjandi
aðstoð er að við erum í samstarfi við
Ráðgjafarstofu um fjármál heimil-
anna og fáum send þaðan mál þar
sem við getum komið inn og breytt
miklu. Það er tíl dæmis fólk sem er
við það að missa húsnæði, sem það
þó á sjálft, og það vantar eitthvað að-
eins upp á að því takist að halda hús-
næðinu. Við höfum komið þar inn
og hjálpað fólki að halda húsnæð-
inu. Þetta er fyrirbyggjandi því þá
þarf fólkið ekki að verða okkar skjól-
stæðingar í framtíðinni. Húsnæðis-
málin spila gríðarlega stóra rullu í fá-
tækt fólks."
Sem fyrr segir er oft fjallað um fá-
tæka fyrir jólin. Og ástæðan fyrir
✓ÉK'.
því hve jólaaðstoð hjálparsamtaka er
mikilvæg er að þeir sem þangað leita
hafa engan aðgang að greiðslukort-
um. „Skjólstæðingar okkar geta ekki
frestað því að greiða fyrir jólin, eins
og við hin gerum með því að borga
jólareikningana í febrúar," segir Vil-
borg.
En verður hún mjög vör við aukn-
ar þrengingar hjá fólki núna í efna-
hagslegri niðursveiflu þjóðfélagsins?
„Skjólstæðingar okkar hafa fyrir
löngu fundið fyrir þrengingunum.
Hækkun húsnæðisverðs og hærra
matarverð skiptir lágtekjufólk öllu
máli og það er langt síðan það hækk-
aði verulega. Húsaleigan er orðin svo
há og láglaunafólk hefur ekki mögu-
leika á að kaupa sér íbúð. Hingað
kemur tíi dæmis ófaglært fólk sem
vinnur á leikskóla allan daginn en
á ekki fyrir húsaleigu í byrjun mán-
aðar. Venjulegar íbúðir eru oft leigð-
ar út á hundrað og fjörutíu þúsund á
mánuði og ég sé dæmi þess að hús-
næðisvandinn brýtur upp fjölskyld-
ur. Einstæð móðir getur tíl dæmis
þurft að láta börnin ffá sér til pabb-
ans eða tímabundið til afa og ömmu
svo börnin þurfi ekki að vera á hrak-
hólum í herbergiskytru með móður
sinni."
Leigumarkaður sökudólgurinn
„Leigumarkaðurinn er einn af
sökudólgunum þegar við skoðum
ástæður fátæktar. Hér þarf að vera
almennilegur leigumarkaður eins
og Búseti var hugsaður upphaf-
lega. Þegar lítil íbúð kostar tuttugu
og fimm milljónir er tíu prósenta
búsetaréttur of stór biti fyrir okkar
skjólstæðinga að borga. Jóhanna
Sigurðardóttir varaði við því á sín-
um tíma þegar viðbótarlánin voru
lögð niður í félagslega húsnæðis-
kerfinu. Hér þarf að vera valmögu-
leiki að leigja öruggt húsnæði og
það þarf líka öflugt félagslegt hús-
næðiskerfi.
Eins og staðan er í dag getur fólk
á lægstu launum, þótt það vinni
aukavinnu um helgar, ekki eign-
ast sitt eigið húsnæði. Þetta geng-
ur ekki svona. En við eigum að læra
af reynslunni og getum til dæmis
lært af mistökunum í Breiðholtinu
eins og það var skipulagt. Félagslegt

húsnæði á að vera víða um borgina
og fólk á sjálft að geta valið hvar það
býr."
Fátækir karlmenn
Hvernig eru aðstœður karlmanna
sem erufátcekir án þess að neyslu sé
um að kenna?
„Það eru dæmi um menn sem
hafa misst heilsuna og erfiðleikar
hafa leitt til skilnaðar. Sumir hafa
unnið sjálfstætt og ekki greitt í lífeyr-
issjóði. Þá hafa þeir jafnvel aðeins
efni á því að leigja kjallaraherbergi.
Þeir skammast sín fyrir aðstæður
sínar og forðast að bjóða börnunum
sínum og ættingjum í heimsókn.
Þeir hafa ekki einu sinni eldhús og
geta ekki boðið upp á neitt. Þar með
missa þeir tengslin og verða ein-
mana. Karlmenn eru yfirleitt mun
veikari félagslega en konur. Það eru
oftar konurnar sem sækja um skiln-
að og pluma sig betur félagslega,
halda í vina- og ijölskyldutengslin.
En karlmaður á leigumarkaði, sem
hefur lítið eða ekkert annað en ör-
orkubætur eða ellilaun, getur upp-
lifað mikla skömm og fátækt. Leiga á
einu herbergi getur verið tugir þús-
unda á mánuði. En ég hef líka séð
þá vaxa og blómstra ef þeir komast í
íbúð hjá Félagsþjónustu Reykjavík-
ur. Þeir rétta úr sér þegar þeir geta
eldað sér mat og boðið fólki heim
til sín. Húsnæðismálin skipta svo
miklu máli," áréttar Vilborg.
Dýrt að vera veikur
Annar hópur fólks sem leitar að-
stoðar Hjálparstarfs kirkjunnar er
sjúklingar.
„Það er eins og heilbrigðiskerfið
beri enga ábyrgð á verst setta fólk-
inu. Fólk sem á hvergi heima er
jafnvel útskrifað af bráðamóttöku á
götuna. Ég þekki þess dæmi að fólk í
alvarlegum geðhvörfum hefur verið
útskrifað með lyfseðil upp á vasann
þó vitað væri að það hefði ekki efni
á að leysa út lyfin. Og fólk sem hef-
ur í engin hús að venda hefur verið
útskrifað á götuna eftir hjartaþræð-
ingu. Svo hafa lyf hækkað og farið er
að rukka fyrirýmsa þjónustu sjúkra-
húsanna. MS-sjúklingar þurfa nú
að fara í göngudeildarmeðferð og
borga ellefu hundruð krónur fyrir
skiptið. Langt leiddir MS-sjúkling-
ar eiga ekki möguleika á að vinna
og hafa ekki mikla tekjumöguleika.
Við fáum hingað fólk sem getur ekki
greitt fyrir hjartalyfin sín. Hingað
kom maður með Parkinsons-veiki
sem gat ekki greitt fyrir tíu þúsund
króna lyf. Og fátækt fólk sem lendir
á bráðamóttöku kemur hingað með
gíróseðla fyrir sjúkrahúskosmaðin-
um sem það getur ekki greitt." Vil-
borgu er greinilega mikið niðri fyrir.
Og svo eru það börnin.
Fátæk börn
„Við höfum haft hér á landi fjöl-
skyldupólitík sem er gott mál, en
þær fjölskyldur sem verst eru sett-
ar geta ekki tekið þátt í þessu. Má
þar nefna heitar máltíðir í skólan-
um, heilsdagsskóla og aðstoð við
heimanám. Það geta ekki allir nýtt
sér þetta og því er munurinn milli
„okkar" og „hinna" að aukast. Ef fólk
á lægstu launum eða örorkubótum
leitar aðstoðar félagsþjónustu hefur
það ekki rétt á fjárhagsaðstoð vegna
til dæmis skólamáltíðanna þar sem
það hefur tekjur yfir viðmiðunar-
mörkum sem í dag eru um níutíu og
níu þúsund krónur.
Og við hjá Hjálparstofnun kirkj-
unnar aðstoðum ekki við þetta því
við erum ekki félagsþjónusta. Sveit-
arfélögin eiga að sjá um grunnþjón-
ustuna, húsaleigu, skólamáltíðir og
slíkt.
En sumar konur lenda í víta-
hring. Ef þær eru án menntunar, á
lægstu launum með þrjú til fjögur
börn borgar sig ekki að fara út að
vinna því þær þurfa að greiða fyr-
ir strætó og barnapössun og hafa
þannig minna úr að spila en ef þær
eru heima á bótum. Þær ætía sér að
hafa þetta tímabundið en festast í
einangrun og treysta sér svo ekki tíl
að fara út í samfélagið aftur. Þetta
hefur áhrif á börnin á margan hátt.
íslenskt samfélag er ekki nógu gott
í að bregðast við með öflugri endur-
menntun til að koma þessum kon-
um fyrr út á vinnumarkað aftur.
Alvöru fátækt fólk á ekki fyr-
ir grunnþörfum og þegar ísskápur
bilar eru ekki til aurar fyrir viðgerð.
Þegar börnin þurfa nýja skó er ekki
til fyrir þeim. Hvernig á þetta fólk
að borga fyrir tannlæknaþjónustu
eða tannréttingar barna eða fyrir
gleraugu eða heyrnartæki? Og svo
hringja einstæðar mæður í okkur
í öngum sínum þegar barnið kem-
ur heim með miða í skólatöskunni
SIGRlÐUR ARNARDÓTTIR sirryarnar@gmail.com