Málfregnir - 01.10.1988, Page 6

meö valdi til þess að taka upp annað
tungumál eða breyta því sem við nú
höfum. Almannaviljinn nú virðist ótví-
rætt vera að varðveita eigi tungumálið
sem mest í þeirri mynd sem það nú
hefur. En þetta er ekkert náttúrulögmál.
Almenningsálit getur breyst. Menningar-
áhrifin geta orðið svo mikil að menn láti
þá hugsjón lönd og leið að rækta beri
íslenska menningu og tungu. Ég held að
enn hafi ekki verið gerðar vísvitandi til-
raunir til þess gagngert að „afkristna"
okkur í þessu tilliti og snúa okkur til
meiri alþjóðahyggju. Þó er engu líkara
en um sé' að ræða vísvitandi ameríkanís-
eringu þegar t.a.m. Stöð tvö tekur upp á
því að sýna amerískan fótbolta - íþrótt
sem alls ekki er iðkuð á íslandi. Hug-
myndin gæti virst vera sú að skapa hér
raunverulegt amerískt andrúmsloft. Beinn
ágóði af slíku gæti verið að íslendingar
yrðu betri og öruggari neytendur á amer-
ískar framleiðsluvörur, þar á meðal að
sjálfsögðu vörur bandarísks skemmt-
anaiðnaðar. Enda þótt íslenski markað-
urinn sé ekki stór, hefur reynslan sýnt að
hann er býsna gjöfull. Svo miklir neyt-
endur erum við.
Dæmi um ensk áhrif á íslensku
Þegar rætt er um bein ensk áhrif á
íslenskt nútímamál er fróðlegt að bera
saman við vesturíslensku, mál íslend-
inga í Vesturheimi. (Um þetta má m.a.
fræðast í grein eftir Harald Bessason í
Scandinavian Studies 39, 1967. Einnig
hef ég haft aðgang að efni sem Gísli Sig-
urðsson hefur safnað um þetta málfar.)
í vesturíslensku er talsvert af tökuorð-
um, s.s. beisment, ‘kjallari’ (e. base-
ment), tóstari ‘brauðrist’ (e. toaster),
steibla ‘fjós’ (e. stable), dröggbúð ‘lyfja-
búð, apótek’ (e. drugstore), koffígrœnder
‘kaffikvörn’ (e. coffee grinder) o.s.frv.,
þar sem ensk orð eru notuð, ekki síst um
hluti og hugtök sem menn þekktu ekki
fyrir, t.a.m. vegna þess að tæknin var ný.
í vesturíslensku má einnig finna
íslenskar þýðingar á enskum orðtökum,
s.s. að renna út af ‘verða uppiskroppa
með’ (e. run out of), koma upp með
‘draga fram’ (e. come up with). Eins er
enskt líkingamál stundum þýtt: það var
líkast að ég meiddi tilfinningar hans (e. it
was as if I hurt his feelings). Hér er eðli-
legri íslenska að nota sögnina sœra
frekar en meiða.
Það virðist fullljóst að í íslensku hér
heima eru ensk áhrif mun minni, og
samanborið við dönsk áhrif allt fram til
upphafs þessarar aldar hygg ég að segja
megi að íslenskan sé nú mun hreinni og
enskuslettur og áhrif á setningaskipun
séu færri en dönskuslettur voru fyrr á
tímum.
Að sjálfsögðu er fjöldi tökuorða og
slettna í nútímamálinu, sérstaklega tal-
málinu (sem gerir að sumu leyti erfiðara
fyrir að meta þetta nákvæmlega). En
þessi tökuorð eru ekki bara ensk; þau
eru að hluta til alþjóðleg og gætu átt
rætur sínar í hvaða evrópsku máli sem
er, dönsku, þýsku, frönsku, eða verið
komin beint frá latínu eða alþjóðlegum
vísindum eða viðskiptum.
Ég gerði lauslega athugun á hlutfalli
innlendra og erlendra orða í slangurorða-
bók þeirra Marðar Árnasonar, Svavars
Sigmundssonar og Örnólfs Thorssonar,
sem kom út 1982. Af 228 uppflettiorð-
um, sem ég athugaði, voru 129 (þ.e.
56,6%) íslensk orð, m.ö.o. orð af inn-
lendum stofni, enda þótt oft hafi verið
um að ræða tökuþýðingar í þeim skiln-
ingi að merkingin var erlend. Hin orðin
voru tökuorð eða slettur. 35 orð (15,3%)
voru af enskum uppruna og 32 (14,1%)
voru dönsk. í>au sem eftir standa (14%)
eru alþjóðleg orð sem ekki er hægt að
segja með vissu hvort komin eru úr
ensku eða dönsku og gætu raunar allt
eins verið komin úr einhverju öðru
Evrópumáli. (Ég taldi ekki með þau orð
sem merkt eru sem sjómannamál í orða-
bókinni.)
Ef telja má að þessi slangurorðabók
6