Málfregnir - 01.10.1988, Blaðsíða 14

deilan bærist inn á Alþingi. Bjarni Jóns-
son frá Vogi lagði fram frumvarp á þingi
árið 1911, þar sem hann lagði til að ættar-
nöfn yrðu bönnuð. „En það frumv. fekk
ekki byr, vegna þess að móðurmáls-
bókar og orðabókar höfundar o.fl. lögðu
á móti því,“ eins og hann sagði sjálfur á
þingi árið 1913 (Alþingistíðindi 1913 C,
1926).
Á aukaþingi árið 1912 var lagt fram
frumvarp til laga um nýnefni. Flutnings-
menn voru alþingismennirnir Guðlaugur
Guðmundsson, þingmaður Akureyringa,
og Stefán Stefánsson, þingmaður Eyfirð-
inga. Frumvarpið tók til nafnbreytinga
og nýnefna á býlum, en einnig til nýrra
mannanafna. Fyrir flutningsmönnum
vakti einkum að ráðin yrði bót á þeim
glundroða sem af því hlýst er menn
breyta nöfnum að eigin geðþótta. Slíkt
hafði þegar leitt til ýmiss konar vand-
ræða, einkum í viðskiptalífinu.
Frumvarpið komst aðeins í gegnum
fyrstu umræðu. Þá var skipuð nefnd sem
átti að fjalla um málið, en hún skilaði
ekki áliti, og var málið ekki frekar rætt á
þinginu. Neðri deild skoraði þó á stjórn-
ina að semja nýtt frumvarp og leggja
fram á næsta þingi árið 1913. Stjórnin
varð við þeirri áskorun, og var frum-
varpið tekið upp aftur þannig breytt að
nú voru lögð fram tvö frumvörp, annað
um nöfn og nafnbreytingar á býlum, hitt
um mannanöfn.
Allmiklar umræður urðu um frum-
varpið til laga um mannanöfn. Efri deild
skipaði þrjá menn í nefnd, þá Guðmund
Björnsson, Jósef Björnsson og Sigurð
Stefánsson, og á þingfundi 19. júlí gerði
Jósef Björnsson grein fyrir niðurstöðum
nefndarinnar. Nefndin var á sama máli
og ríkisstjórnin um að mikill glundroði
ríkti í meðferð mannanafna. Orsakanna
töldu þeir að leita bæri til sterkari
erlendra áhrifa en áður. Einnig réði
stundum löngun til að bera nafn sem
fínna þætti en fyrra nafnið, en þyngst
vægi þó að með vaxandi þéttbýli væri æ
erfiðara að aðgreina samnefnda menn.
Ekki taldi nefndin af því hættu búna að
ættarnöfnum fjölgaði ef settar yrðu
tryggilegar skorður við því hvernig menn
veldu sér nafn og að nafnið sjálft væri í
samræmi við íslenska tungu.
Þótt umræðan snerist að mestu um
ættarnöfn, var einnig fjallað nokkuð um
skírnarnöfn. Nefndin varaði við hneyksl-
anlegum og rangmynduðum nöfnum. Var
þar átt við ýmiss konar samsetningar,
svo sem Kristjúlía, og viðskeytt nöfn eins
og Katríníus, Samúelína, en einnig
útlensk nöfn, oft úr skáldsögum, sem
samræmdust illa íslenskri tungu.
Eftir rækilegar umræður og ýmsar
breytingar var frumvarpið samþykkt úr
efri deild. Neðri deild skipaði fimm
menn í nefnd til þess að ræða frumvarpið
eins og það leit út eftir umfjöllun efri
deildar. Þeir voru: Þorleifur Jónsson, Jón
Ólafsson, Bjarni Jónsson frá Vogi, Matt-
hías Ólafsson og Valtýr Guðmundsson.
Nefndin klofnaði, fyrst og fremst vegna
ættarnafnaákvæðanna, og talaði Jón
Ólafsson fyrir meiri hlutanum. Lagði
meiri hlutinn ríka áherslu á að ekki
mætti takmarka frelsi einstaklingsins
nema nauðsyn krefði. Vinna ætti ötul-
lega að því að bæta smekk manna, en
ekki væri hægt að gera slíkt með lögum.
„Ein kynslóð getur álitið það gott eða
fagurt, sem önnur telur óhafandi" (Al-
þingistíðindi 1913 C, 1902). Meiri hlut-
inn vildi leyfa ættarnöfn og taldi æskilegt
að þeim fjölgaði sem mest.
Fyrir minni hlutanum talaði Bjarni
Jónsson frá Vogi sem var eins og áður
segir ákafur andstæðingur ættarnafna,
og flutti hann langt mál gegn notkun
þeirra.
Ekki eru tök á því að gera þessari
umræðu hér rækileg sk.il, en svo fór að
lög um mannanöfn voru samþykkt frá
Alþingi 8. september og staðfest af kon-
ungi 10. nóvember 1913. Lögin voru all-
rækileg og tóku til helstu atriða er varða
nafngjafir. Lengst mál var um ættarnöfn-
14