Málfregnir - 01.10.1988, Side 23

Málfregnir - 01.10.1988, Side 23
ástand, mótað af lífvænu samblandi bók- menningar og munnmenningar þar sem hvor um sig frævaðist af hinni, eins og gerðist til dæmis í andrúmi kvöldvök- unnar með skemmtunum hennar og vinnu og raunverulegri samneyslu fólks á menntagreinum, allt frá tröllkvenna- rímum til píslarsögunnar. Þetta lífhverfi menningarinnar var til hjá íslenskum almenningi með því samblandi munnlegs og bóklegs sem vera þurfti, en að vísu ekki jafnsterkt og lífvænlegt alls staðar. Að því dró síðan að munnmenntirnar dofnuðu, og sumar dóu út. Það er því ekki að undra að andlega forystan og háskólinn leituðu í varðveislu- poka og gróðurhús íslenskrar menningar hjá Þingeyingum og annars staðar í sveitum. Líklega hefði verið farið eins að hvar sem væri á jarðarkringlunni við svipaðar aðstæður. Menningarforystan beindi útlendum sem innlendum nem- endum tungunnar til sveita á vit menn- ingarinnar þar, því að þar væri að finna hina lifandi íslensku, beint framhald málsins á fornsögum; þar væri það best talað og raunar best á því hugsað líka. Menningin þar væri ekki steingerð út- hjaraleif heldur mælti hún máli sem hefði þróast við þarfir og nýlundu hverrar aldar á grunni hins forna. Hér var bent á þekkingarlindina sem vera skyldi um leið fyrirmynd um málnotkun. Hitt hef ég útlendinga sem hefur þótt það broslegt að íslenski háskólinn vísaði þeim í vissum skilningi burt frá sjálfum sér varðandi íslenskunám og álitu þessa afstöðu hans hafa valdið nokkru um það að kunnátta í því að kenna útlendingum málið væri heldur bágborin hjá íslend- ingum. Tekið skal fram að nokkuð er um liðið síðan ég heyrði slíkar skoðanir. Þessi mál eru nú tekin öðrum og, að ég hygg, traustari og betri tökum en áður. En fyrirmyndin var þó fyrst og fremst sett íslendingum sjálfum fyrir sjónir, og rétt er að vekja þá spurningu, hvort íslenski háskólinn hafi ekki komið sér að einhverju leyti hjá því að taka sinn þátt í að móta heildstæða málnotkunarstefnu með því að vísa til fyrirmyndar hins besta sveitamannamáls. Stefnan og hug- sjónin varð að beita málinu hreinu og tæru eins og það kom best af vörum raunmenntaðra (sjaldnast skólamennt- aðra og hreint ekki skólaspilltra) sveita- manna. Þessi boðskapur hefur gengið inn í hugi nokkurra síðustu kynslóðanna og orðið þar að fastri írætingu eins og fleira sem þangað er runnið „með móður- mjólkinni" og orðið hluti af fordómum okkar sem búa yfir goðsagnarkrafti. Slíkt efni er vitaskuld einmitt í undir- stöðum hverrar þjóðmenningar, það sem kann að gera einstaklinga hennar öðru- vísi í afstöðu og hugsun en einstaklinga annarrar þjóðmenningar. Kjarnyrt, blátt áfram, ljóst og fagurt og létt á tungu og í lestri skyldi málið vera. Þetta góða við- horf og holli lærdómur varð trúaratriði, jákvætt að minni hyggju í alla staði, nema að ýmsu því sem nú mundi kallað nánari útfærsla og framkvæmd. Ég hygg að vantað hafi nánari grein á því, um hvað væri eiginlega verið að tala; að vantað hafi að koma að raun- verulegum skilningi á mismunandi notk- unarháttum máls í ræðu sem riti eftir viðfangsefnum og aðstæðum, t.d. því hver á hlustar eða les; að vantað hafi að nokkru þau greindarvísindi að mismun- andi viðfangsefni krefjast mismunandi aðferða þegar tungumálið er notað til þess að segja frá þeim, gera fræðilega grein fyrir þeim eða til þess að leita þekk- ingar á þeim. Ég hygg meira að segja að talsvert hafi skort á að fólki hafi verið gerð grein fyrir mismuninum á eðli talaðs og ritaðs máls og því sem af því leiðir í mismunandi kröfum og mismunandi mál- fræðilegum einkennum hvors um sig; að nokkuð hafi á skort að viðurkenndur væri og skilgreindur munurinn á mállegri aðferð frásagnar annars vegar og t.d. ástandslýsingar eða fræðilegrar greinar- gerðar hins vegar; að skort hafi viður- 23

x

Málfregnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Málfregnir
https://timarit.is/publication/1146

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.