Málfregnir - 01.10.1988, Page 24

Málfregnir - 01.10.1988, Page 24
kenningu á því, að það sem nú er nefnt stofnanamál (sem hefur sterka tilhneig- ingu til nafnyrðinga af því að hin eðljlega leið okkar til skilgreiningar og þekkingar er einmitt nafngiftin) hljóti að þurfa að vera til - og vitaskuld ekki síst í nútíma- þjóðfélagi. Hafi eitthvað skort á viður- kenninguna er ekki furða þótt vantað hafi leiðbeiningu á fræðilegum grunni um það á hvern hátt best muni að verða við þeirri þörf sem slíkt ritmál gerir til höfundar síns. í stuttu máli má segja að skort hafi einmitt þetta, viðurkenninguna á því að margvísleg samskipti manna á mæltu og rituðu máli krefjast margskonar málbeit- ingar, til áherslu mætti segja margra mála, því að hvert viðfangsefni kallar á sitt rétta orð, og án þess verður ekki við efnið fengist, svo að vit verði í. Án nægi- legrar viðurkenningar á þörfinni var þess síðan ekki að vænta að framkvæmd mál- fræðslustefnu í samræmi við hreintungu- stefnuna yrði í góðu lagi, hvað þá að málforystan hefði tök á að bregðast nógsamlega við breytingum í aldarfari og félagsgerð þjóðarinnar. Upptalningin hér á undan grípur aðeins á fáeinum hliðum þessa máls, og lokaorð hennar mætti lesa sem þungan dóm sem ekki ætti að fella án heillar bókar af sögulegum rökstuðningi. En þetta er ekki dómur sem felldur er yfir mönnum, heldur hugleiðing um stöðu íslenskrar tungu og hvernig hún sé orðin þannig sem hún er nú. Miklu frekar er þetta sjálfsdómur þess sem skrifar og tilraun til þess að tjá það sem mér þykir nú orðið um menntun sjálfs mín. Ég átti ágæta kennara í barnaskóla, mennta- skóla, háskóla, og auðvitað hafa þeir talað um margt af því sem ég nefndi, og margt fleira, en eftir á að hyggja er mér sem vægi þeirra efna yrði aldrei nóg og að allsherjarhugmyndin, afli fengin, um alþýðumálfærið hreint og tært skyggði á og stæði með því í vegi fyrir frekari rann- sókn og umræðu. Pegar þessi fagra og volduga fyrir- mynd, sem vel má telja Fjölnismenn höfunda að, hafði staðið fyrir hugar- sjónum íslendinga um skeið, fóru tím- arnir að breytast örar en fyrr, og örust virðist raunar breytingin á allra síðustu áratugum. Af þessu leiddi æ meiri kröfur til málsins og hæfni þess. Því var haldið fram hér á undan að fræðilegri og stjórn- málalegri forystusveit þjóðarinnar hafi ekki auðnast að hafa við á þeim hlaup- um, enda hafa breytingarnar verið slíkar að þess var varla að vænta af henni. Ég tel að tími hafi blátt áfram ekki unnist til að vinna öll þau fræðimannsverk sem nauðsynleg voru í undirstöðu nútíma- þjóðfélags með eigin þjóðtungu og menningu. Talsvert hefur verið aðhafst. Má þar ef til vill einkum benda á svið orðfæris í kapphlaupi við tímann (nýyrða- smíð), en minna á öðrum sviðum. Það er ekki fyrr en nú að verið er að leggja grunn að yfirlitsriti um íslenska stílfræði (á vegum Styrktarsjóðs Fórbergs Pórðar- sonar og Margrétar Jónsdóttur). íslensk samheitaorðabók kom engin út fyrr en fyrir þremur árum. Ríkisútvarpið hófst 1930, og nú er landið að verða furðulega hlaðið ljós- vakamiðlum. Það viðhorf gerði vart við sig hjá nýrri fræðimannasveit í íslensku máli fyrir nokkru að eiginlega væri það ekki verk fræðimannsins, og ef til vill bæði fánýtt og varasamt yfirleitt, að reyna að hafa jákvæð áhrif á málbeitingu og málþróun. Á líku méli í uppeldiskerf- inu kom það viðhorf að umfram allt bæri að koma fólki til að tjá sig, koma hugsun sinni og tilfinningu til skila, og væri þá minna um vert hvernig sú tjáning yrði sköpuð í form. Á þessari öld fóru að alast upp fyrstu kynslóðirnar sem ekki fengu mikilvægan og oft mikilvægastan hlut menntunar sinnar í heimahúsum. Ef til vill mætti í þessu tilliti setja tímabila- mörk um 1930, árið sem ríkisútvarpið kom, en minnast þess um leið að lög um almenna skólagöngu barna voru sett um 24

x

Málfregnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Málfregnir
https://timarit.is/publication/1146

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.