Málfregnir - 01.12.1990, Blaðsíða 6

Málræktin, umheimurinn og þjóðarkakan
Allt er í heiminum hverfult, og tímarnir
breytast. Þróun heimsstjórnmálanna á
undanförnu einu ári hefur gjörbreytt
heimsmyndinni, og áður en járntjaldið
hvarf hafði lengi stefnt í meiri samein-
ingu Evrópu, og alþjóðahyggju hefur
stórlega vaxið fiskur um hrygg. Við
hljótum t.a.m. að spyrja okkur hvort
e.t.v. hafi átt sér stað einhverjar grund-
vallarbreytingar á málstefnunni eða for-
sendum hennar með tilkomu hugmynd-
arinnar um sameinaða eða stærri Evrópu.
Hvernig fer fyrir íslenskri menningu
þegar og ef innleitt verður hið fjórþætta
frelsi Efnahagsbandalags og Evrópu-
bandalags þannig að fjármagn, fólk, vör-
ur og menning fá að streyma óhindrað
hingað?
Ég átti ekki alls fyrir löngu tal við hag-
fræðing sem er áhrifamikill í viðskiptalíf-
inu og hugsandi maður. Við ræddum um
gildi og stöðu íslenskrar menningar í nú-
tíma heimi sem virðist ótrúlega efnis-
hyggjusinnaður. Ég hélt því fram að
menningarlegt sjálfstæði íslendinga, sem
byggist á tungunni, væri eða hefði a.m.k.
verið forsenda fyrir efnalegri velmegun
Islendinga. I sjálfstæðisbaráttunni hefði
menningarleg sérstaða okkar verið talin
þungvægasta röksemdin fyrir sjálf-
stæðinu og með sjálfstæðinu kæmu efna-
legar framfarir. Og kannski myndu sum-
ir segja að endanlegur sigur, eða a.m.k.
stórsigur í sjálfstæðisbaráttunni, hefði
unnist þegar við fengum yfirráð yfir
fiskimiðunum. Menningarlegt sjálfstæði
leiðir til efnalegs sjálfstæðis, hugsaði ég,
og taldi að þetta væri í raun rauði þráð-
urinn í hinni eilífu sjálfstæðisbaráttu
okkar.
Viðmælandi minn var á annarri skoð-
un, og kom mér á óvart. Hann hélt því
fram að menningarlegt sjálfstæði væri
munaður sem við ættum að geta leyft
okkur á grundvelli efnalegrar velmegun-
ar. Hann taldi að frumskilyrðið væri
efnahagurinn, og hinn menningarlegi
blómi kæmi þar á eftir, og væri það í
raun undir okkur sjálfum komið hvernig
við nýttum hið efnalega frelsi til
menningarlegs munaðar, eins og þess að
halda uppi sérstakri þjóðtungu og við-
halda bókmenntaarfi.
Þessi umræða varð mér mjög minnis-
stæð, einkum vegna þess að viðmælandi
minn var rökfastur og vildi vel, og ef
hann hefur rétt fyrir sér er e.t.v. ástæða
til að hugsa upp á nýtt grundvallar-
forsendurnar fyrir íslenskri málpólitík.
Hvernig fer fyrir íslenskri málstefnu ef
hún hefur ekki þann pólitíska bakhjarl
að vera kjarninn í íslenskri sjálfstæðis-
baráttu?
Er rétt að það sé einungis menningar-
legur munaður að tala íslensku, rétt eins
og það er menningarlegur munaður að
ganga í fínum fötum eða eiga falleg og
dýr listaverk? Hvernig fer fyrir menn-
ingarþjóðinni þegar hún telur sig ekki
lengur hafa efni á því að eiga sérstaka
menningu? í næstu efnahagskreppu
kemur kannski útreikningur um það að
nú sé of dýrt að viðhalda íslenskum
menningarsérkennum og það sé ódýrara
að taka erlenda menningu á leigu, eða
án nokkurs endurgjalds, gegnum kapal-
kerfi og gervitungl, rétt eins og ekki dug-
ir að kaupa fínt málverk þegar illa árar í
fjármálum. Þessi fræga þjóðarkaka er þá
e.t.v. upp étin áður en kemur að
menningunni.
Með þessari röksemd væri kannski
hægt að kveða niður allar hugmyndir um
viðhald íslenskrar menningar og tungu,
og þar með væru menn lausir við allt sem
kennt er við málhreinsun, málvöndun,
málrækt eða hvað þetta nú heitir allt
saman.
Eftir á að hyggja hefur kannski hvor-
ugur okkar, ég eða viðmælandi minn,
haft rétt fyrir sér, og ég e.t.v. enn síður
en hann. Skyldi það ekki vera allt of
langsótt röksemdafærsla að segja við
6