Málfregnir - 01.12.1990, Blaðsíða 23

Annar kosturinn (2.) er um lögbundið
föðurnafn og valfrjálst ættarnafn. Pá er
öllum skylt (eftir gildistöku laganna) að
kenna sig við föður eða móður. Þeim
sem vilja bera ættarnafn að auki yrði það
heimilt að fullnægðum tilteknum skilyrð-
um (líkt og í frumvörpunum 1955 og
1971).
Eins og fyrr var sagt er í þessari um-
sögn einungis litið á megindrætti. Mál-
nefndinni er ljóst að eftir verða mörg
erfið úrlausnarefni þó að önnur hvor
þessara síðastnefndu leiða yrði valin. Til
dæmis er ekkert sagt með þessu um
hvernig fara skal með kenninöfn útlend-
inga og barna þeirra eða niðja, og gefa
þarf gaum að listamannanöfnum svo að
þau verði ekki misnotuð.
Málnefndinni er einnig ljóst að með
því að velja aðra leiðina (2.) er sú áhætta
tekin að allir fari að sækja í ættarnöfn.
Sú leið er þó tryggilegri en 4. leiðin sem
leyfir frjálst val milli föðurnafns og ætt-
arnafns.
Föðurnafnasiðurinn lifir enn góðu lífi,
og þess eru mörg dæmi frá síðustu árum
og áratugum að fólk, sem átti þess kost
að nota ættarnafn, hefir horfið frá því.
Próunin hefir því ekki verið ættarnöfn-
um að öllu leyti í vil. Eflaust hafa lögin
frá 1925 haft mikil áhrif í því efni þrátt
fyrir allt, en vel má vera að viðhorf og
straumar í samfélaginu hafi ráðið ferð-
inni, einkum hugsjónir um jafnrétti, og
kvenréttindi sérstaklega, auk áhuga á
varðveislu þjóðlegra erfða.
Framkvæmd
Áður en skilist er við kenninöfnin verður
að fara nokkrum orðum um framkvæmd
laga sem heimila slík nöfn (ef til þess
kæmi). Breyting á þessu frumvarpi í þá
átt er varhugaverð. Betra væri að semja
nýtt frumvarp þar sem allt er miðað við
jafnan rétt til nafna. Ef sú jafnréttisleið
verður farin og leyfa skal upptöku nýrra
ættarnafna eins og í fyrstu manna-
nafnalögunum nr. 41/1913, kallar hún á
mikla undirbúnings- og eftirlitsvinnu.
Rétt eins og semja verður skrá um lögleg
eiginnöfn verður að taka saman skrá yfir
ættarnöfn sem leyfileg teldust, bæði þau
sem í notkun eru og ný nöfn sem til
greina kæmi að taka upp. Þá yrði m.ö.o.
að fara að líkt og 1913-1915 eða eins og
lagt er til í frumvörpunum 1955 og 1971.
Það verkefni er ekki árennilegt með
hliðsjón af því sem fyrr var sagt um
málfræðilega annmarka ættarnafna og af
reynslunni af störfum ættarnafnanefndar
og tillögum frá 1915. En undan þeim
vanda yrði ekki komist. Pá verður að
gera ráð fyrir nokkurra mánaða undir-
búningstíma frá setningu laganna til
gildistöku þeirra eins og í frumvörpun-
um 1955 og 1971.
Mannanafnanefnd (sem frumvarpið
gerir ráð fyrir) yrði að leggja vandlega
niður fyrir sér hvers konar ættarnöfn
mætti taka upp. Markmiðið ætti að vera
að finna kenninöfn sem unnt er að nota
sem ættarnöfn án þess að setja málkerfið
úr skorðum. Eins og fyrr var drepið á
eru í notkun ættarnöfn sem ekki verður
fundið að vegna málfræðilegra ann-
marka. Þar er einkum að nefna nöfn
(manna eða staða) sem höfð eru sem
eignarfallseinkunn með eiginnafni
(Ragnars, Kaldalóns). Enn fremur mætti
hyggja að nöfnum, sem haga sér líkt og
viðurnefni án þess að vera eiginnöfn um
leið. Slík nöfn eru líklega fá nú. Hins
vegar er eitthvað um ættarnöfn sem
einnig eru notuð sem eiginnöfn (Smárí,
Pór), en slíkt er varhugavert (sbr. 2.
mgr. 2. gr. frv.).
Erlend ættarnöfn munu áfram leita á
með aðkomufólki, sem sækir um íslensk-
an ríkisborgararétt, og mun ekki draga
úr þeim vanda né öðrum sem tengist
vaxandi samskiptum við aðrar þjóðir.
Hér verður ekki frekar rætt um lausn á
slíkum vandamálum. Tilgangurinn með
þessum hugleiðingum er aðeins sá að
23