Málfregnir - 01.12.1990, Blaðsíða 8

vera óyggjandi. Ef raunverulegur vilji
væri fyrir byggingunni ættu peningarnir
að streyma til hennar. Það rísa á hverju
ári hér á landi byggingar sem eru marg-
falt meiri að stærð og íburði en Þjóðar-
bókhlaðan þannig að nóg er til af pen-
ingunum. En ekkert gerist. Samt geri ég
ráð fyrir því að stór meiri hluti íslend-
inga myndi svara því játandi ef hann
væri spurður um það í skoðanakönnun
hvort hann teldi að reisa ætti þjóðarbók-
hlöðu. Að minnsta kosti myndu fáir lýsa
sig beinlínis andvíga slíkri byggingu;
annars myndu stjórnmálamennirnir ekki
þora að álykta eins og þeir gera. Viljinn
er samt ekki nógu sterkur.
Þetta dæmi af Þjóðarbókhlöðunni er
umhugsunarvert fyrir málræktarmenn.
Eins og við vitum vantar ekki fjálglegar
yfirlýsingar um það að viðhalda verði
séríslenskri menningu, en auðvitað má
spyrja hvort þessi vilji sé sama eðlis og
þjóðarviljinn til þess að reisa bókhlöðu.
Er þetta bara hjal sem gripið er til á
hátíðarstundum og sagt: Islenska tungu
og menningu verður að varðveita og
vernda? Hvað er svo gert, og hvernig
sýnir samfélagið þennan vilja sinn í
verki? Ég mun víkja aftur að þessari
spurningu síðar í þessu spjalli.
Gagnrýni á hefðbundna málstefnu
Mikil umræða hefur átt sér stað á undan-
förnum árum um málræktina, og hafa
ýmis sjónarmið komið fram og ekki allir
verið á einu máli. Ýmsar gagnrýnisradd-
ir hafa komið fram gegn hefðbundinni
íslenskri málstefnu. Einna dýpst tekur
Eiríkur Rögnvaldsson dósent í árinni í
grein sem hann ritaði í Skímu, blað
móðurmálskennara, árið 1985 (8. árg.,
1. tbl.) (sbr. einnig Sprák i Norden
1988). Þar segir hann m.a. að íslensk
málstefna hafi verið „skipulagslaus
íhaldssemi" (bls. 7) að svo miklu leyti
sem hún hafi verið til. Hann telur „að ís-
lensk nýyrðasmíð hafi lengi verið á villi-
götum, og sé reyndar komin í algerar
ógöngur" (sama stað). Hann segir einnig
að málstefnan sé „óframkvæmanleg
vegna þeirra þjóðfélagsbreytinga sem
orðið hafa undanfarin 40 ár“ (bls. 8). -
Ég sé mig knúinn til þess að skjóta því
inn hér að þetta er skrifað 1985, og ætli
mönnum finnist hafa hægt mikið á breyt-
ingunum síðan? - Eiríkur talar líka um
að enginn viti í raun hver móti mál-
stefnuna (bls. 9). Þetta gætu vissulega
virst vera þungar ásakanir í garð mál-
ræktarmanna og þess skipulags sem ríkt
hefur.
í sama blaði kemst Höskuldur Þráins-
son prófessor að þeirri niðurstöðu að
„það sé ekki til nein opinber málstefna
sem helstu málvöndunarmenn þjóðar-
innar fylgja eða leiðbeinendur í skólum
geta fylgt“ (bls. 15). Er það þá svo að ís-
lensk málstefna, sem allt málræktar-
bramboltið á síðasta ári snerist um, sé
annaðhvort skipulagslaus íhaldssemi eða
bara alls ekki til, eins og Eiríkur og
Höskuldur halda fram? Hér er þörf að
staldra ögn við.
í rauninni held ég að Eiríkur og Hös-
kuldur séu ekki jafn-ósáttir við hefðbund-
ið málræktarstarf eða málstefnu og ætla
mætti af tilvitnuðum orðum þeirra.
Höskuldur segir raunar - eftir að hafa
rætt um að ýmis erlend orð og tökuorð
fari illa í íslensku vegna þess að þau falla
ekki að beygingakerfi hennar eða hljóð-
kerfi - að mat af þessu tagi styðjist við
„þá meginstefnu að viðhalda beyginga-
og hljóðkérfi málsins“ (bls. 15). Og hann
heldur áfram og segir: „Ég held að flestir
eða allir þeir sem telja sig málvönd-
unarmenn aðhyllist þessa stefnu að ein-
hverju leyti, þótt menn greini á um það
hvernig á að framfylgja henni.“ Og ég
hygg að Höskuldur styðji í raun þessa
meginstefnu. Þeir félagar, hann og
Eiríkur, eru, held ég, í raun ekki að
gagnrýna grundvallaratriði íslenskrar
málstefnu, frekar einhverja agnúa sem
8