Málfregnir - 01.12.1990, Blaðsíða 26

ARI PÁLL KRISTINSSON
Skvass eða squash. Nýyrði eða slettur
Skvass
Iþrótt sú sem á ensku nefnist squash hall
ruddi sér til rúms hér á landi fyrir
nokkrum árum. Segja kunnugir að hún
sé allvinsæl. Hún felst einkum í því að
lítill gúmbolti er sleginn með spaða,
skellur á vegg og kastast til baka, er sleg-
inn á ný og svo koll af kolli. Hér verður
fyrst í örstuttu máli sagt frá hugmyndum
um íslenskt heiti á þessa íþrótt.
í gögnum íslenskrar málstöðvar eru
upplýsingar um eftirtaldar þrjár tillögur
þar sem notaðir eru orðstofnar sem fyrir
eru í málinu: spað (Jón Hjaltason,
1984); krambolti (Baldur Jónsson,
1986); vegg, hk. (Gísli Jónsson, 1989).
Pá er að geta þess að íslenskri málstöð er
kunnugt um tvær tillögur um aðlögun
enska orðsins squash að íslensku máli:
skvoss, hk. (Gísli Jónsson, 1989);
skvass, hk. (sami, 1989). Þessar tillögur
komu fram í þætti Gísla í Morgun-
blaðinu í júní 1989.
Fyrir um það bil tveimur árum var
stofnað félag um iðkun þessarar íþróttar
og var skírt Squashfélag Reykjavíkur.
Félagið sótti nýlega um aðild að íþrótta-
bandalagi Reykjavíkur en forráðamönn-
um þess var þá sagt að ekki fengju þeir
aðild nema þeir endurskoðuðu nafngift-
ina. Af því tilefni höfðu þeir „squashfé-
lagsmenn" samband við íslenska mál-
stöð og leituðu álits hennar á því að kalla
íþróttina skvass og félagið skvassfélag.
Að sögn forráðamanna fyrirtækisins
Veggsports, þar sem íþrótt þessi er
stunduð, segja kunnugir jafnan „skvass“,
„skvassið“ m.gr. Orðið er haft í hvorug-
kyni og aðeins notað í eintölu. Benda
má á íslensk orð með áþekkt hljóðafar
og svipaða beygingu í eintölu: hlass,
skass o.fl. Því má bæta við að þeir eru
gjarna kallaðir „skvassarar" sem eru í
„skvassinu". íslensk málstöð telur ekki
ástæðu til að amast sérstaklega við þessu
orði um það sem á ensku er nefnt squash
ball og beinir því til fólks að rita orðið að
íslenskum hætti, skvass, þannig að rit-
háttur og íslenskur framburður haldist í
hendur.
Nýyrði
Víkjum þá að öðru. Ekki hafa allir lagt
sama skilning í orðið nýyrði í skrifum
um íslensk orð. Svo að notuð séu dæmi
úr því sem fyrr var skýrt frá um leitina að
orði fyrir squash ball er til dæmis ljóst að
samkvæmt skilningi margra teldist orðið
vegg nýyrði (nýmyndað) og sömuleiðis
orðið spað (teldist til nýmerkinga). Orð-
ið krambolti er að hluta til myndað af
tökuorðinu bolti. Eigi að síður er víst að
margir vildu kalla krambolta nýyrði þótt
seinni hluti þess sé ekki af íslenskum
efniviði. Orðin skvass og skvoss teldust
aftur á móti ekki nýyrði; þeim væri rað-
að í sérflokk utan nýyrða: tökuorð. Svo
þröngur skilningur á hugtakinu „nýyrði“
er að minni hyggju hamlandi þegar ræða
þarf um endurnýjun orðaforðans. Verð-
ur nú gerð stuttlega grein fyrir þeim
skilningi sem hér þykir hentugra að
leggja í hugtakið.
Nýyrði geta verið af innlendum eða
erlendum efniviði og tákna venjulega
einhverja hluti eða hugtök sem koma til
sögunnar meðal íslenskumælandi manna
eftir að erfðaorðaforðinn mótaðist.
Áður en vikið er að sjálfri orðmynd-
uninni er nauðsynlegt að hafa nokkur
26