Bændablaðið - 05.06.2014, Blaðsíða 34

34 Bændablaðið | Fimmtudagur 5. júní 2014
Fróðleiksbásinn
Vilmundur Hansen þjóðfræðingur og garðyrkjufræðingur
Sumarblóm og aðrar skrautjurtir
geta farið vel í kerum og pottum af
öllum hugsanlegum stærðum og
gerðum. Ílátin geta verið hvernig
sem og hluti að skreytingunni
bara svo lengi sem þau heldur
mold.
Hægt er að fá margar og
fjölbreytilegar gerðir af ílátum
undir plöntur, til dæmis potta,
tunnur, körfur og ker úr plasti eða
leir. Einnig er boðið upp á gott úrval
hengipotta, plast, bast og leir og
svalakassa. Ekkert mælir gegn því að
nota hluti af heimilinu undir blómin.
Ég hef til dæmis séð gúmmískó, dósir
undan niðursuðuvörum og stígvél
notuð sem blómapotta og gamalt
salerni sem útipott með góðum
árangri. Það sem einna helst þarf
að gæta að við val á íláti er að það
þoli frost ef það á að standa úti yfir
veturinn og það á helst að vera gat í
botninum til þess að vatn safnist ekki
fyrir í því.
Moldin í kerin
Sömu reglur gilda um jarðveg í
ílátum og beði, það verður að vinna
hann vel og gæta þess að frárennsli
sé gott. Ef ekki er gat á ílátinu er
nauðsynlegt að setja lag af grófu
efni, til dæmis grófan vikur,
smásteina eða leirkúlur, í botninn
þar sem afrennslisvatn getur safnast
fyrir án þess að ræturnar fúni. Þetta
á sérstaklega við ef ílátið stendur
undir berum himni. Ílát sem stendur
á þurrum stað þarf aftur á móti að
vökva reglulega.
Engin ástæða er til að skipta um
jarðveg í ílátinu á hverju ári, nóg
er að gera það á nokkurra ára fresti
ef jarðvegurinn er blandaður með
áburði á vorin. Ef skipta þarf um
mold má setja hvers konar venjulega
gróðurmold í ílátið. Einnig er hægt að
hressa upp á gamla mold með því að
blanda hana með lífrænum áburði og
nokkrum kornum af tilbúnum áburði.
Gott er að hvolfa mold úr þröngu
íláti sem standa á úti yfir veturinn.
Mold þenst mikið út þegar hún frýs
og hætta er á að pottar og ker úr plasti
og leir springi undan þenslunni.
Skrautblóm og kryddjurtir
Yfirleitt eru sumarblóm lítil þegar
þeim er plantað út á vorin en þau
stækka yfir sumarið og því er
hæfilegt að planta þeim með tíu til
tólf sentímetra millibili. Stórgerðar
plöntur eins og pelargóníur og
margarítur þurfa aftur á móti
meira pláss. Ílátið kann því að
virðast tómlegt til að byrja með en
gróðurinn þéttist fljótt.
Hægt er að setja allar tegundir
sumarblóma í potta. Stjúpur,
fagurfíflar, skrautnálar, flauelsblóm
og silfurkambur eru klassískar en
ekkert sem mælir gegn því að
planta hádegisblómum, nellikum,
pelargóníum og tóbakshorni í
svarkassa og potta í skjóli. Einnig
getur verið fallegt að planta
hengijurtum eins og brúðarauga,
skjaldfléttu eða hengitóbakshorni út
við jaðra ílátanna og láta plönturnar
flæða yfir kantana.
Þeir sem eru hagsýnir geta
plantað matjurtum. Blöð ýmissa
matjurta geta verið mjög falleg,
til dæmis á kartöflum, rófum,
hnúðkáli, beðju, salati, steinselju og
grænkáli. Það má einnig búa til lítinn
kryddjurtagarð í ílátum og planta
í það rósmaríni, sítrónumelissu,
myntu eða öðrum tegundum
kryddjurta. Jarðarberjaplöntur fara
einstaklega vel í hengipottum og
með því að rækta þær í þeim dregur
úr aðgengi snigla að þeim.
Runnar og sígrænt
Vel kemur til greina að planta
skrautrunnum eins og töfratré,
skrautkirsir, kvistum og rósum í
potta eða ker. Allar þessar tegundir
blómstra fallega og eru blaðfagrar
eftir blómgun.
Sígrænir runnar eins og alparós,
lífviður, buxus, barlind garðaýr,
sópar, einir og jafnvel bambusar
gefa kerunum fallegan svip og geta
staðið í þeim langt fram eftir vetri.
Þeir sem vilja halda sígrænum
plöntum og viðkvæmum tegundum
af skrautrunnum lifandi og fallegum
á milli ára þurfa að geyma ílátin
með plöntunum í á skjólgóðum stað
yfir veturinn. Eins er gott að vefja
plönturnar með striga eða akrýldúk
til að verja þær fyrir köldum
vetrarvindum og vorsól.
Staðsetning ílátanna
Til að blómstrandi plöntur í pottum
og kerum dafni vel þurfa flestar sól
hluta úr degi og skjól. Það ætti ekki
að vera vandamál þar sem yfirleitt
má flytja ílátin til eftir því hvernig
sólin skín og vindurinn blæs.
Sígrænir runnar, til dæmis lífviður
og garðaýr, þola mjög vel að standa
í skugga og þrífast jafnvel betur þar
en í sól.
Hengiplöntur þola illa vind
og því nauðsynlegt að setja þær í
skjól ef spáð er vondu veðri. Þær
fara einnig illa fái þær ekki vatn
reglulega og eru lengi að jafna sig.
Ræktað í pottum og svalakössum
Gróðursetning trjáplantna
• Við gróðursetningu trjáplantna skiptir mestu að rétt sé staðið að verki, að vin-
nubrögð séu vönduð og að eingöngu sé plantað út góðum og hraustum plöntum.
• Meðan á gróðursetningu stendur skal gæta þess að plönturnar verði fyrir sem
minnstu hnjaski og að moldin haldist sem mest á rótunum. Rætur plantna þola
illa sólarljós og útfjólubláir geislar sólarinnar fara illa með þær. Því má ekki líða
langur tími frá því að berrótarplöntur eru teknar upp eða plöntur teknar úr potti
þar til þær eru settar niður aftur.
• Sé nauðsynlegt að geyma plönturnar áður en þær eru gróðursettar skal koma þeim
fyrir á skuggsælum stað og vökva vel.
• Best er að gróðursetja tré og runna áður en vöxtur hefst á vorin og strax eftir að frost
fer úr jörðu, eða á haustin eftir að hæðarvexti plantnanna lýkur. Eftir að hæðar- og
laufvexti lýkur á sumrin og brum hafa náð að þroskast setja plöntur nokkurn kraft
í rótarvöxtinn. Það er tilvalið að nota haustið til að gróðursetja eða flytja tré. Eftir
gróðursetningu að hausti er gott að setja þokkalegan stein við hliðina á litlum trjám.
Hann kemur í veg fyrir frostlyftingu og veitir trénu skjól og yl.
• Fyrir gróðursetningu skal stinga upp beð eða holu í hæfilegri dýpt fyrir tréð eða
runnann og gott er að bæta lífrænum áburði í jarðveginn til að gera hann safaríkari
fyrir plöntuna. Æskileg dýpt beða fyrir tré og runna er 60 til 80 sentímetrar eða þrjár
til fjórar skóflustungur.
• Varast skal að gróðursetja plöntur í dældir á flatlendi þar sem vatn gæti safnast fyrir.
Aldrei má gróðursetja tré dýpra en þau stóðu áður og gott er að lyfta jarðveginum
upp í svolítinn kúf og gróðursetja í hann þannig að rótarháls plöntunnar nemi
við hæstu holubrún.
• Greiða skal ræturnar út í holuna eins og hægt er og gæta þess að plönturnar
standi lóðrétt í holunni. Síðan er moldinni mokað að og þjappað varlega að
rótunum þannig að plönturnar standi vel og séu ekki lausar í jarðveginum.
• Séu tré orðin meira en einn og hálfur metri á hæð er nauðsynlegt að setja staur
niður með þeim sem stuðning fyrstu árin á meðan þau eru að ræta sig og koma
sér fyrir. Eftir að plöntunni hefur verið komið fyrir á sinn stað þarf að vökva vel
og gæta þess næstu daga að ræturnar þorni ekki.
Fjöldi tegunda planta.
Hægt er að vefja plönturnar.
Meðan á gróðursetningu stendur.
Svalakassar henta vel.