Bændablaðið - 05.06.2014, Blaðsíða 46

46 Bændablaðið | Fimmtudagur 5. júní 2014
Lesendabás
Eru nýju fjósin betri?
Ný fjós og breytt eldri fjós líta nú
dagsins ljós hvert á fætur öðru. Ég
hef reynt að þefa eftir áliti eigenda
nýrra og breyttra fjósa um kosti
og galla að þeirra mati og hvað
aðallega breytist til batnaðar, nú
eða til hins verra.
Í langflestum nýjum fjósum eru
mjaltaþjónar og er umfjöllun þessi
byggð á upplýsingum bænda með
slíkan mjaltabúnað.
Hér er því samantekt þess sem
oftast bar á góma og í stórum
dráttum.
Misjafnt er hvort byggt er yfir
geldneyti og kálfa um leið og
mjólkurkýrnar og ekki er óalgengt
að eldri fjósbyggingar séu teknar
undir fyrir þann hluta bústofnsins.
Þar sem bændur hafa sett
smákálfana í nýbygginguna er nær
alls staðar um að ræða hálmstíur
og mikill sjáanlegur munur er á
þroskaferli, heilbrigði og hirðu og
er það vel
Þær skoðanir sumra bænda að
kýrnar verði fyrir of mikilli truflun
í nærveru smákálfa á sér færri
talsmenn og ætti ekki að verða til
þess að smákálfarnir séu látnir líða
fyrir í lakari aðstöðu.
Júgurheilsa kúa í nýju fjósunum
batnar hjá langflestum, skýringin
er sennilega að lausaganga kúa í
fjósum og mjúkir legubásar stuðla
ótvírætt að betra heilsufari hvað
varðar júgur og fótamein. t.d. eru
spenastig og ákomur á spena nær
óþekkt vandamál.
Klaufir slitna meir og oftast verða
beiðsli sjáanlegri en í hefðbundnum
básafjósum.
Betri loftræsting
Loftræsting er nær undantekninga-
laust betri í nýju fjósunum og hitastig
nær kjörhitastigi kúa, þetta virðist
kúnum mjög til heilsubótar.
En til upplýsinga verður að vera
ljóst að ekki dugir að setja einungis
upp opinn mæni (opnanlegan
þakglugga) heldur verður að setja
loftinntök efst á hliðar fjóssins eða
vindnetsglugga svo að loftræstingin
virki sem skyldi, þ.e. loft inn á
hliðum og út um þakgluggann.
Hef séð nokkur fjós þar sem vantar
loftinntök og það er hálfkák.
Burðarsjúkdómar og kálfadauði
virðast ívið sjaldgæfari, en um
þetta eru skiptar skoðanir. Oftast
eru þó góðar burðarstíur, til dæmis
hálmstíur í nýjum fjósum sem stuðla
að áhættuminni burði ef kúnum er á
annað borð komið þangað tímanlega.
Kýrnar eru sjáanlega ánægðari
vegna lausagöngunnar og trúlegt er
að heilbrigði þeirra sé almennt betra
t.d. vegna frjálsræðis þeirra, minni
spenameina, minnkandi fótameina
og beinasjúkdóma.
Langflestir telja sig sjá aukin nyt,
sem er að miklu leyti tilkomið vegna
tíðari mjalta og betri heilsu kúnna
almennt, en algengt orðið nú í seinni
tíð að mætingar til mjalta eru komnar
2,8-3 á sólarhring einu til tveim
árum eftir að nýbyggingin er tekin í
notkun. Þetta hefur breyst mikið frá
því á fyrstu árum mjaltaþjónanna en
þá voru 2,3-2,4 mjaltir á sólarhring
algengt.
Þó er vert að hafa í huga að
sennilega eru svo tíðar mjaltir ekki
eins algengar nú síðustu mánuði
vegna þess að margir hafa freistast
til að fjölga kúm vegna beiðni um
meiri mjólk og loforða um fullt
verð fyrir umframmjólk þannig að
víða er orðnar of margar kýr á hvern
mjaltaþjón þannig að bið verður
of löng á álagstímum og þá í raun
hagnast menn mjög lítið með fjölgun
kúa auk þess sem trúlegt er að meira
fari að bera á álags sjúkdómum.
Nokkuð víða hækkar líftala í
tanksýnum, mismikið en þetta á
ekki að þurfa að gerast ef þrif eru
fullnægjandi, básar þurrir og hreinir,
göngusvæði hrein og kýr þar með
hreinar.
Nær allir höfðu aukið þrif í
fjósi og á mjaltaþjóni og þannig
tekist að halda líftölunni undir
úrvalsflokksmörkum. Það er vel
launuð vinna. Einnig voru víða hærri
mælingar vegna frírra fitusýra (ffs),
þó er þetta engan veginn regla og hjá
mörgum hækkar þessi mælingaþáttur
ekki og tekið skal fram að hjá flestum
sem voru að glíma við hækkandi ffs
tókst að lagfæra þann annmarka með
ráðgjöf þannig að viðunandi varð.
Aðalorsök hækkunar á ffs voru
of tíðar mjaltir lágmjólka kúa,
frystikæling og hrærupískun í tank
þegar mjólkin er minnst eftir losun.
Mun meiri tíma er varið í fjósþrif,
þrif á básum, undirburð eins og áður
er komið fram og einnig í tölvuvinnu
til að skoða kúahópinn og huga að
afbrigði sem getur verið ábending
um að eitthvað sé að viðkomandi
grip. Það gengur hins vegar misvel
að koma kjarnfóðrinu í kýrnar
og stundum verða minnimáttar
kvígur og kýr útundan, það er
eiga í basli með að éta óáreittar í
kjarnfóðurbásnum vegna yfirgangs
frekra og háttsettari kúa sem reka
þær of oft frá.
Þessu hafa róbótasmiðir bæði
Delaval og Lely séð við og bjóða nú
lokaða kjarnfóðurbása þ.e. sem loka
með hliði sem gengur utan yfir kúna
þegar hún er komin í fóðurbætinn.
Meiri þrif í lausagöngufjósum
og flórþjarkar nauðsynlegir
Lausagöngufjósin eru því miður
oft óþrifalegri en góð básafjós sem
hugsað er vel um en með aukinni
vinnu við þrif er hægt að hafa þessi
fjós ágæt.
Þetta er þó mjög misjafnt og
hefur batnað mikið nú síðustu árin
vegna þess að flestir sem byggja í
dag eru með haughús undir öllu og
flórþjark (sköfuróbóta) en þannig
búnaður heldur fjósinu og þar með
kúnum miklu þrifalegri og þurrari
en hefðbundnar sköfur, svo ekki
sé nú talað um sköfukerfi með
ofanáliggjandi brautum sem kýrnar
skripla á með tilheyrandi slettum upp
um allt, hef séð slettur uppi í lofti
fjósa með slíkar sköfur.
Það er varla hægt annað en
segja við bændur sem hyggja á
nýbyggingu – „Ekki láta ykkur detta
í hug aðra sköfutækni en flórþjark“.
Engin haldbær rök fyrir
að klippa ekki kýrnar
Eitt er það sem stundum er lakara
í nýjum lausagöngufjósum og
viðurkennt er af mörgum sem ég
hef rætt við, en það er sú tilhneiging
að klippa ekki kýrnar og kenna
menn um eða bera fyrir sig að
meira umstang sé að klippa kýr í
lausagöngu því það verði að setja
þær í aðhald og auk þess sé það
kalt í fjósinu að ekki sé sama þörf
á. Á þessa röksemd fellst ég ekki og
bendi á að það er ekki kuldinn sem
er slæmur fyrir kýrnar heldur raki og
bleyta þannig að slíkur fyrirsláttur er
ekki réttmætur. Þetta er ekki í takt
við það að bændur vita allir hvað
kúnum er fyrir bestu.
Átsjúkdómar svo sem doði,
súrdoði og þemba virðast ívið minni
en í gömlu fjósunum en hjá nokkrum
ber meira á þessum krankleika en
áður.
Of oft eru mistök gerð varðandi
það að geta mismunað nægilega
í gjöf sem að flestra mati vegur
þungt með tilliti til nythæðar og
átsjúkdóma. Þarna er átt við heygjöf
eða gróffóður.
Þá virðist á nokkrum bæjum þar
sem júgurheilbrigði er lakara en
þurfa þykir, smitferli vera meira í
lausagöngufjósum, trúlega vegna
þess að kýr leka sig í bása hingað og
þangað um fjósið og verra er að koma
því við að flokka kýr í forgangsröð
til mjalta s.s. mjólka júgurhraustar
kýr á undan þeim lakari, það síðast
talda á þó ekki við um róbótafjósin
eins og gefur að skilja.
Sýnataka og greining úr kúm
fyrir geldstöðu, reglubundin PCR-
greining úr tanksýnum og velvakandi
bændurnir sem skoða afbrigðilega
mælingar og leiðnitölur daglega eru
forsenda velgengni ásamt auðvitað
þessu síumrædda, þurrum og
hreinum básum.
Flestir höfðu gert ráð fyrir
smákálfastíum jafnvel fleiri en
einni til að sortera eftir aldri og
voru flestir að nota hálm sem er það
besta fyrir ungviðið en gallinn var sá
að stundum áttu þeir ekki hálm og
erfitt var að útvega hann og stundum
langt að sækja. Og of víða höfðu
menn gert þau afdrifaríku mistök að
vera með alltof litla drenmöguleika
þannig að hálmurinn varð of fljótt
blaut drullusoffa og þurfti þá oftar
en menn bjuggust við að þrífa stíuna
og endurnýja hálminn í stað þess að
bæta við hann reglulega ákveðinn
tíma.
Það er mat mitt eftir skoðun
margra fjósa að hálmstíugólf verði
annað hvort að vera steinbitar og
haughúsið nái undir stíurnar og ef
það er ekki hægt að hafa þá fláa í
miðjunni með ristarniðurfalli þvert
yfir stíuna þ.e. gólf halli að miðju
og helst ekki undir 5-7%.
Allir voru sammála um að velferð
kvígukálfana væri forgangsatriði
enda um að ræða tilvonandi
mjólkurkýr, tekjumyndun og
lífsafkoma bændanna.
Að lokum, ég veit ekki um einn
einasta bónda sem er óánægður með
nýja fjósið sitt en margir hafa þó
talað um að þeir myndu hafa suma
hluti öðruvísi ef þeir byggðu aftur.
Kristján Gunnarsson
Ráðgjafi hjá Bústólpa.
Nýja fjósið á Moldhaugum.
Lokanlegur kjarnfóðurbás.