Bændablaðið - 19.06.2014, Page 24

24 Bændablaðið | Fimmtudagur 19. júní 2014
Borgar sig að eiga rúllusamstæðu? Framhald
Í síðustu grein bjó ég til dæmi
þar sem ég bar saman kaup á
rúllusamstæðu og verktaka. Ég er
búinn að fá nokkur viðbrögð við
greininni, aðallega um forsendur
útreikninga. Einn aðili vildi
meina að ég hefði gert ráð fyrir
of lágu söluverði tækjanna í lok
rekstrartímabils og að menn væru
að greiða hærra fyrir rúllun en ég
sagði.
Vissulega má gera athugasemdir
við þessar forsendur en þeir sem
ég talaði við höfðu sjálfir ekki sett
niður fyrir sig kostnað við að eiga
og reka tæki eins og ég gerði. Í
rekstri er það aðalatriðið að menn
gefi sér forsendur til að reikna út
frá þekktum staðreyndum og geri
sér grein fyrir kostnaði og tekjum.
Markmið rekstrar er væntanlega að
hámarka laun og hagnað en ekki að
eiga tæki.
Forsendur fyrir útreikningum
eru aldrei annað en þær upplýsingar
sem eru fyrir hendi. Það má sem
dæmi setja spurningarmerki við hátt
verð sjö ára gamalla tækja; þegar
endurnýjunarþörfin í sveitum eykst
eða nýting á þeim tækjum sem eru
þegar í gangi batnar lækkar verð á
tækjum í endursölu. Verð á sjö ára
gömlum tækjum ræðst af framboði
og eftirspurn, ekki innkaupsverði.
Ef við höldum áfram með þetta
„dæmi“ er gert ráð fyrir að vextir séu
9%. Þetta líkan er notað til að meta
hvort það borgar sig að kaupa tækið.
Ég fjallaði ekki um greiðsluflæðið,
innkomu (tekjur) og kostnað auk
afborgana lána (gjöld).
Gefum okkur núna að viðkomandi
bóndi hafi keypt vélina en ekki
hugsað út í kostnaðinn við að eiga og
reka tækið. Hann þarf að fá lán fyrir
mismun á innkomu og útgjöldum þar
sem fjárfestingin er dýrari en verðið
sem verktakinn bauð honum.
Fjármagnskostnaður hefur
mikil áhrif á arðsemi verkefna.
Þar sem vextir hér eru háir skiptir
verulegu máli að hafa mikið eigið
fé í fjárfestingum til að verkefni
geti staðið undir sér til lengri tíma.
Í þessu tilfelli kemur útstreymi
fjárfestingarinnar á undan innstreymi,
þ.e.a.s. fjárstreymið er ekki jákvætt
fyrr en í lok tímans. Þá þarf að taka
lán til að brúa tapið eða þá að ganga
á sparifé.
Almennt eru menn ekki að velta
fyrir sér þessum þáttum, þar sem
undir venjulegum kringumstæðum
fjárfesta menn ekki ef einfalt
arðsemismat stendur ekki undir sér.
Svona til upprifjunar: Bóndi þarf
að velja á milli þess að kaupa rúlluvél
og stærri dráttarvél, sem fjárfesting
upp á 15 milljónir, eða láta rúlla fyrir
sig. Gert er ráð fyrir að hann selji
rúlluvélina á sjö milljónir eftir sjö ár.
Tap er öll árin nema síðasta árið
þegar vélin er seld. Það tap þarf
að fjármagna með viðbótarláni,
svo sem eins og yfirdrætti í banka.
Miðað við 9% vexti af láninu og að
viðbótarfjármagn sé yfirdráttarlán
sem beri 12% vexti eykst tapið úr
tæpum 1.300 þúsund í rúmar 3,4
milljónir króna, miðað við að lánið
rúlli áfram þar til tækið er selt.
Einfaldast er þó að hugsa hvað
rúllun kostar á einingu miðað við að
rúlla sjálfur eða fá verktaka. Ef tækin
eru keypt er framleiðsluverðið 1.570
krónur, eða 270 krónum meira en
verðið hjá verktakanum. Tjón hans
vegna rangrar fjárfestingar er því 459
þúsund krónur (240*1.700 rúllur) á
ári næstu sjö árin. Að lokum, til að
ná árangri í rekstri ættu bændur að
skoða reglulega hjá sér hvort það
borgi sig að selja tækin og kaupa að
verktaka til að vinna fyrir sig.
Sjá töflu með útreikningum á
vefsíðunni burekstur.blog.is
Kvótaverð á mjólk
Í framhaldi af þessum vangaveltum
er fróðlegt að velta fyrir sér
kvótaverðinu eins og það er að
þróast. Kvótakerfið hefur í gegnum
tíðina verið baggi á bændum að því
leyti að við það að stækka búin þarf
að kaupa aðgang að markaðnum
dýru verði. Það er öfugsnúið, þar
sem ekki er hægt að reka bú öðruvísi
en að fá beingreiðslur. Þetta þarf
að laga.
Á árunum fyrir hrun skipti mikið
af kvóta um eigendur. Ekki voru
neinar forsendur til að viðkomandi
kaupendur gætu endilega staðið
undir þessu fjárhagslega. Líklegasta
skýringin á því að menn fengu þá
niðurstöðu að það borgaði sig að
kaupa kvóta á yfir 350 til 420 kr. var
sú að menn treystu því að kvótinn
héldi verðmæti sínu.
Afleiðing af háu verði á kvóta
er sú að erfitt er að byggja fjós.
Þegar neyslan eykst hratt eins og
síðustu ár geta búin ekki aukið
afkastagetu sína. Þeir sem vilja
auka framleiðsluna geta það ekki,
þar sem núverandi framleiðslugeta
er fullnýtt. Nú eru bændur sem eru
að byggja fjós að treysta á fullt
afurðarstöðvarverð á umfram mjólk
verði næstu árin.
Eftir tvö ár þarf að endurnýja
búvörusamninga og þá þarf að semja
þannig að kvótaverð haldi áfram að
lækka til að sagan endurtaki sig ekki
og kvótaverð komi ekki í veg fyrir
hagræðingu í greininni og stækkun
á búum. Ég sé ekki annað fyrir mér
en að verð á kvóta haldi áfram að
lækka verulega, enda áhættan af því
að kaupa kvóta of mikil. Kvótakerfið
hefur undanfarin ár tafið framþróun í
greininni, þar sem of dýrt hefur verið
að kaupa kvóta.
Það sem eftir situr er: Hvernig
stóð á því að kvótaverð náði þessum
hæðum á árunum eftir 2007?
Meiri umfjöllun um búrekstur á
burekstur.blog.is
Jón Þór Helgason
Meistaragráða fyrir geitfjárrannsóknir
Rannsakaði atferli, hópamyndum og fæðuval íslensku geitarinnar
Hrafnhildur Ævarsdóttir lauk
nýlega meistaragráðu í líffræði við
Háskóla Íslands, en í lokaverkefni
sínu rannsakaði hún atferli,
hópamyndun og fæðuval íslensku
geitarinnar.
Íslenska geitin hefur lítið verið
rannsökuð hér á landi og eru því
allar upplýsingar verðmætar í ljósi
verndargildis og áframhaldandi
uppbyggingu stofnsins. Stofninn
er í útrýmingarhættu og höfum
við skyldum að gegna að vernda
hann. Mikilvægt er að auka áhuga
á að rækta og halda geitur bæði
vegna þess og vegna margvíslegra
möguleika í að koma afurðum þeirra
í verð.
Geitaverkefnið kom þannig til
að Sif Matthíasdóttir, eiginkona
Jörundar Svavarssonar, prófessors
við Háskóla Íslands, hafði samband
við Hrefnu Sigurjónsdóttur,
prófessor við Háskóla Íslands og
aðalleiðbeinanda verkefnisins, í
leit að nema til þess að rannsaka
geitur sem þau hjónin höfðu þá
nýlega eignast. Í samráði við
Ólaf R. Dýrmundsson, ráðunaut
hjá Bændasamtökum Íslands, var
ákveðið að rannsaka atferli og
hópamyndun íslensku geitarinnar.
Seinna bættist fæðuval við
rannsóknina þegar Anna Guðrún
Þórhallsdóttir, prófessor við
Landbúnaðarháskóla Íslands, kom
með í fyrstu vettvangsferðina upp á
Háafell í Hvítársíðu þar sem stærstu
geitahjörð landsins er að finna.
Rannsóknin varpaði því ljósi á
hvernig geitur eyða helst tíma sínum
í haga, hvers konar hópa þær mynda
og hvað þær éta.
Rannsóknarvinnan fór fram
að sumar- og haustlagi á tveimur
bæjum, Háafelli í Hvítársíðu
þar sem stór hjörð geita er, og
Brennistöðum í Flókadal þar sem
minni hópur er haldinn í afmarkaðra
hólfi. Mikilvægt var að vera með
geitunum í eins langan tíma í einu
og hægt var og gátu dagarnir orðið
fremur langir yfir sumartímann.
Að sögn Hrafnhildar eru geitur þó
heillandi dýr og ekki amalegt að
eyða þessum tíma með þeim og
skyggnast inn í líf þeirra.
Geitur ekki sérstaklega
ættræknar
Í ljós kom að geiturnar mynda
tiltölulega litla hópa sem leysast þó
oft upp, en algengasta hópastærð
var 2–5 geitur. Þær virðast ekki
vera neitt sérlega ættræknar því að
hóparnir voru sjaldan samsettir af
skyldum einstaklingum svo sem
mæðgum eða systrum, eins og sést
oft hjá sauðfé þegar það er í haga
yfir sumartímann. Geiturnar eyddu
meira en helmingi dags í haga í beit
eins og flestir grasbítar gera. Það
kemur þó fæstum geitabændum á
óvart að geiturnar kunnu illa við
rigningu og hreinlega hurfu hóparnir
í skjól þegar rigndi, en það átti bæði
við um Háafell og Brennistaði.
Geiturnar á Brennistöðum eyddu
minni tíma í beit og má því ætla að
stærð hólfs hefur áhrif á beitina,
þar sem þær höfðu minna svigrúm
til þess að ferðast um sitt hólf en
Háafellsgeiturnar. Á beit virtust
geiturnar mest gæða sér á grösum
en fæðuval virðist vera samspil
framboðs tegunda á svæðinu,
aðgangi að túnum og heyrúllu við
bæinn.
Verkefnið reyndist einstaklega
áhugavert og telur Hrafnhildur að
þarna hafi skapast sérstök tækifæri
til að skyggnast inn í líf íslensku
geitarinnar.
Á myndinni frá mastersvörninni 11. apríl sl. talið frá vinstri: Dr. Sigurður S.
Snorrason, Háskóla Íslands, dr. Anna Guðrún Þórhallsdóttir, Landbúnaðar-
háskóla Íslands, Hrafnhildur Ævarsdóttir M.Sc., dr. Hrefna Sigurjónsdóttir,
Háskóla Íslands, og dr. Ólafur R. Dýrmundsson, Bændasamtökum Íslands,
sem var prófdómari.
Lesendabás
Landssamband eldri borgara 25 ára
Samstaðan skiptir máli
Það voru framsýnir menn sem
stofnuðu til Landssambands eldri
borgara (LEB) fyrir 25 árum,
nánar tiltekið þ. 19. júní 1989. Í
fyrstunni hét það Samtök aldraðra
en var seinna breytt í það sem nú
er.
Stofnfundurinn var á Akureyri
og fyrsti formaður var Aðalsteinn
Óskarsson, Akureyri. Tíu félög
eldri borgara stóðu að stofnun
landssambandsins en í dag eru
þau 54 með tæplega 21.000
meðlimi. Í slíkum fjölda getur
verið mikill styrkur ef samstaða
næst um málin. Meginmarkmið
Landssambands eldri borgara
er að vinna að hagsmunamálum
eldri borgara og koma fram fyrir
hönd aðildarfélaganna gagnvart
stjórnvöldum. Það gerir
landssambandið með því að veita
stjórnvöldum ráðgjöf varðandi
stefnumótun og áform um aðgerðir
í þágu eldri borgara. Einnig með því
að gefa umsögn um lagafrumvörp
sem snerta að einhverju leyti hag
eldri borgara,
og var á sl. vetri
gefin umsögn
um 15 frumvörp
og/eða þings-
ályktunartillögur
á Alþingi.
Jafnframt hefur
lands sambandið
síðast liðin ár
haldið fræðslu-
fundi með aðildarfélögunum um allt
land um hin ýmsu mál sem snerta
hag eldri borgara og veitt upplýsingar
um starf LEB, hvaða málum sé verið
að vinna að og hvaða árangur hafi
náðst. Landssambandið rekur einnig
heimasíðu leb.is og gefur út tímaritið
Listin að lifa tvisvar á ári, sem sent er
frítt til allra meðlima félaganna. Nú í
vor var gefið út veglegt afmælisblað
af Listinni að lifa, sem prentað
var í tvöföldu upplagi, eða 45.000
eintökum, og sent á öll heimili landsins
þar sem bjuggu einhverjir 60 ára eða
eldri. Dreifing blaðsins var meiri en
venjulega vegna 25 ára afmælisins.
Starfið fram undan
Það hefur verið ákaflega gefandi
starf og skemmtilegt að heimsækja
félög eldri borgara. Sjá hvaða
starfsemi er í gangi, hvernig
aðstaðan er og hversu lifandi
starfið er í hverju félagi. Ég vænti
þess að á næsta vetri takist okkur í
stjórn LEB að heimsækja þau félög
sem við náðum ekki sl. vetur, en
veðurfarið í janúar og febrúar var
ekki beint hagstætt til ferðalaga í
dreifbýlinu og þurfti því nokkrum
sinnum að aflýsa fyrirhuguðum
fundum. Með samningi sem við
höfum gert við Velferðarráðuneytið
höfum við tekið að okkur setu í
mörgum starfshópum á vegum
stjórnvalda, s.s. um endur-
skoðun almannatrygginga, um
endurskoðun laga um málefni
fatlaðra og félagsþjónustu
sveitarfélaga, starfshópi um
velferðartækni í félagsþjónustu,
um húsnæðismál og um mótun
fjölskyldustefnu, og eigum fulltrúa
í stjórn Framkvæmdasjóðs aldraðra.
Það má því nærri geta að það hefur
verið nóg að gera hjá stjórn LEB,
því stjórnarmenn hafa tekið að
sér flest þessi verkefni, svo að
stjórnin hefði yfirsýn yfir málin.
Í þessum starfshópum er fjallað
um mörg hagsmunamál okkar, s.s.
húsnæðismál, almannatryggingar,
lífeyrismál, starfslok, heima-
þjónustu og hjúkrunarheimili.
Það væri hægt að tíunda margt
fleira úr starfi Landssambands
eldri borgara. Ritnefndin gefur
út og safnar efni í Listin að
lifa. Fjármálaráðið leitar eftir
styrktaraðilum og gerir samninga
við fyrirtæki. Kjaranefndin fylgist
með kjaramálum á breiðum
grundvelli og sendir frá sér
ályktanir. Velferðarnefndin tekur
fyrir allt er varðar heimaþjónustu
og hjúkrunarheimilin. Í vetur
hefur stjórnin lagt mikla áherslu
á að stofnað verði Öldungaráð í
öllum sveitarfélögum nú að loknum
sveitarstjórnarkosningum, og hefur
því yfirleitt verið vel tekið. Með því
væri kominn samstarfsgrundvöllur
milli eldri borgara og sveitar-
stjórnar manna. Og með því getum
við haft áhrif á hvernig búið er að
okkur í heimabyggð. Þannig hefur
starf Landssambandsins verið að
eflast mjög hin síðari ár, og á 25
ára afmælinu getum við litið yfir
farinn veg með stolti og þakkað
þeim sem hafa á liðnum árum
unnið að málum okkar innan LEB
af óeigingirni og lagt sig alla fram
um að koma góðum málum áfram.
Ég vænti þess að þannig muni það
verða áfram og Landssamband eldri
borgara verði virkt og sterkt afl í
þjóðfélaginu sem ekki er hægt að
ganga fram hjá við ákvarðanatöku
um hagsmunamál hins stóra hóps
eldri borgara landsins.
Til hamingju með 25 ára
afmælið.
Jóna Valgerður Kristjánsdóttir,
formaður Landssambands eldri
borgara.
Jóna Valgerður
Kristjánsdóttir