Skírnir - 01.01.1965, Blaðsíða 210

192
Ritfregnir
Skimir
láta sig skipta útbreiðslu tiltekinna, staðbundinna framburðaratriða. Dr.
Bjöm notaði ýmsar aðferðir við rannsóknir sinar, eins og hann gerir grein
fyrir í Mállýzkum I, 100—150, en hann segist hafa beitt lestraraðferðinni
„meira en nokkurri annarri aðferð“ (bls. 134). Síðan ræðir hann kosti og
galla þessarar aðferðar. Lestraraðferðin er fólgin í því, að könnuðurinn
semur texta, sem miðaður er við þau framburðaratriði, sem hann ætlar
sér að prófa, lætur þann, sem prófa skal, lesa þennan texta og merkir jafn-
óðum hjá sér, hver framburður hvers einstaklings er. Dr. Björn hafði eng-
in tæki, sem tíðkast í venjulegum nýtizkum rannsóknarstofum í hljóðfræði.
Hann hafði aðeins óvenjulega góða hljóSheyrn sina við að styðjast. Við
slík skilyrði verður að telja rannsóknir hans frábært afrek. En hins ber
jafnframt að gæta, að þessi skortur á vísindatækjum og þetta traust á
mannlegt eyra felur í sér þá hættu, að nákvæmni geti skort í niðurstöðum.
Þetta var Bimi Ijóst, og því notaði hann fleiri aðferðir en lestraraðferðina.
En allar þessar aðferðir gerðu þó kröfur til nákvæmni heyrnarinnar nema
ritunaraðferðin, sem hins vegar hefir þann galla, að ritvenjur og sjón-
minni þess, sem prófaður er, gera hana hæpna.
Ég vil leggja áherzlu é þessi atriði til þess að sýna, að hið mikla fram-
lag dr. Björns til íslenzkrar hljóðfræði var unnið við óhagstæð skilyrði.
Mér leikur einnig grunur á, að niðurstöður hefðu að sumu leyti orðið aðr-
ar, ef hann hefði étt kost visindatækja, þótt ekki hefðu verið nema hljóð-
tökutæki. Eitthvað tók hann þó upp á plötur, en segir, að sá þáttur rann-
sóknanna hafi verið kominn tiltölulega skammt á veg (sbr. Mállýzkur I,
150). Flestar þær athugasemdir, sem ég geri hér á eftir, stafa af því, að
ég efast um ýmsar niðurstöður vegna þeirra fmmstæðu skilyrða, sem dr.
Bjöm átti við að búa.
Úrvinnsla þeirra Ólafs M. Ólafssonar og Óskars Ó. Halldórssonar er með
ágætum. Hún er algerlega í anda Björns. Meira að segja er stíll hans
stældur svo vel, að ætla hefði mátt, að hann hefði skrifað bókina sjálfur,
ef það væri ekki tekið fram ýmist beint eða óbeint í bókinni.
Næst vík ég að nokkrum atriðum, sem ég hefi talið, að orkað gætu
tvimælis.
Um raddaða framburðinn norðlenzka og norðaustlenzka á undan p, t, k
mætti ýmislegt segja. Hér skal þó aðeins á fátt eitt drepið. Sagt er á bls.
18, að sambandið It hafi sérstöðu og að enginn hafi haft hreinan /th-fram-
burð. Þessi athugasemd hefði þurft að vera fyllri, þó að þeir, sem öllum
hnútum em kunnugir, viti vel, við hvað er átt. Raddaður framburður á
l á undan t er ekki til hreinn, ef með orðinu hreinn er átt við, að fram-
burðurinn komi fyrir í öllum orðum eða orðmyndum, þar sem ritað er lt
eða llt. Þess var því ekki að vænta, að nokkur hljóðhafi hefði þennan fram-
burð hreinan. Að því hafa meira að segja verið færð sterk rök, að þessi
„hreini“ framburður hafi aldrei verið til í íslenzku. Hér hefði þurft að
rekja þær reglur, sem um þetta gilda, eða vitna í rit, þar sem þær eru
raktar, einna helzt ritgerð Stefáns prófessors Einarssonar On Some Points