Skírnir - 01.01.1983, Síða 15

SKÍRNIR
AÐ VERA EBA EKKI
1S
vorkoman, leiðir ekki til paradísarheimtar heldur helvítisvistar.
Ferlinu lýkur í lrelköldu vetrarfrosti, dauða. Af þeim sökum fær
hið goðsögulega snið demóníska skírskotun.
Gestur Pálsson sker ekki aðeins í siðferðilegar meinsemdir
sinnar samtíðar heldur ræðst hann að siðgæði bókmenntaforms-
ins. Hann býr ekki til nýtt skáldmál heldur notar táknræn form
með nýstárlegum hætti svo þau öðlast merkingu sem stangast á
við merkingarhefð þeirra. Slíkrar yfirfærslu (displacement) gæt-
ir ekki aðeins í myndmálinu heldur og persónusköpun og sam-
félagslýsingu. Gott dæmi er staða „ástar“ og „hjónabands" í Vor-
drawni.
I kristnum dómi verður ástin ekki greind frá hjónabandi. Það
er heilög stofnun og táknar sameining tveggja persóna til sálar
og líkama. í sögu Gests hefur hjónabandið hins vegar andstæða
merkingu. Það skilur elskendur að, sundrar í stað þess að sam-
eina og fella í eitt. Hið lieilaga „band“ fjötrar og slítur í senn.
„Sönn ást“ birtist aftur á móti í sambandi þeirra Önnu og
Bjarna. Það er jákvætt einingartákn í sögunni þótt það sé nei-
kvætt og ósiðlegt frá sjónarmiði kristilegs siðgæðis. Þannig
hverfir höfundur táknmáli hjónabandsins í andstæðu sína. Slíka
demóníska yfirfærslu má víða finna í íslenskum raunsæisskáld-
skap. Kannski er hún skýrust í Upp við fossa eftir Þorgils gjall-
anda. Þar liggur leið ástar og sameiningar um hórdóm/hjúskap-
arbrot og blóðskömm.
1.5
í Vordraumi á einstaklingur í höggi við valdboð samfélags.
Hann stjórnast af kynhvöt sinni og ástarhug og stefnir með því
móti samfélaginu í voða — því reglubundið lífsmunstur þess
krefst að ástríðunni sé lialdið í skefjum. Anna brýtur í bága við
þau gildi sem umhverfi hennar stjórnast af. Samband hennar
við Bjarna er í raun uppreisn sem knýr samfélagið til varnar —
því hér takast á öfl sem við ríkjandi aðstæður eru ósættanleg:
Einstaklingsósk
frelsi
öngþveiti
ástríða
~ Samfélagsboð
.— bæling
~ regla
~ skynsemi