Skírnir - 01.01.1983, Side 22

20
MATTHÍAS VIÐAR SÆMUNDSSON
SKÍRNIR
antísk umskipti að finna heldur þvert A móti. Því veldur ólíkur
skilningur höfundanna á stöðu einstaklingsins í samfélaginu.
Fróðlegt er að bera saman Mann og konu, Kœrleiksheimilið
og Vordraum í Ijósi þeirra eiginda sem höfuðpersónur þeirra
hafa. Allar sögurnar búa yfir þríhyrningsmunstri, en innri gerð
þess er þó ólík þegar félagsleg, sálfræðileg og líkamleg einkenni
persónanna eru höfð í huga.
Atvikaflétta Manns og konu er reist á rómantískum ástarþrí-
hyrningi sem þróast í „jákvæða" átt: allt fer vel að lokum og
þau réttu eigast. Fléttan leiðir til umskipta þannig að félagsleg
staða kvenhetjunnar hækkar til jafns við mótleikarann. And-
legir kostir hans tryggja að hann býður hindrunum birginn og
lætur ekki undan síga þrátt fyrir margvíslegan mótbyr. Ljóta
eljan bíður því ósigur þótt hún hafi félagslega yfirburði gagn-
vart kvenhetjunni í upphafi.
Onnu í Keerleiksheimilinu svipar til Sigríðar í sögu Jóns
Thoroddsens hvað líkamlega og andlega eiginleika snertir, en
það nægir þó ekki til rómantískrar upphafningar. Keppinautur
hennar fer með sigur af hólmi. Ástæðuna er ekki síst að finna
í mikilvægri breytingu á stöðu karlhetjunnar. Jón er ístöðulaus
og talhlýðinn heigull sem gengst fyrir auði og skortir „sann-
leika“ rómantísku hetjunnar. Hann á tveggja kosta völ og velur
þann sem síður skyldi. Valkostirnir eru hinir sömu í sögum
Jóns Thoroddsens og Gests Pálssonar: ást og félagsleg lítillækk-
un annars vegar en ástleysi og félagsleg upphefð hins vegar.
Vensl persóna í Vordraumi eru flóknari en þó í eðli sínu af
sama toga. Bjarni er sama manngerð og Jón, vandi þeirra svip-
aður. Einkenni Önnu og Bjargar ráðast af venslunum þeirra í
millum. Félagslega er sú fyrrnefnda frábrugðin kvenhetjunni í
Keerleiksheimilinu, hefðarkona en ekki öreigi. Engu að síður
er hlutverk hennar í sögunni hið sama. Ástarsamband við hana
hefur í för með sér missi félagslegra metorða og auðs andstætt
liinum valkostinum sem þýðir ríkidæmi og upphefð. Björg er
ung, snotur og kærleiksrík; neikvæði hennar í andlegum og lík-
amlegum skilningi verður ljóst af nálægð Önnu sem er miklu
þroskaðri og náttúrlegri kona.