Skírnir - 01.01.1983, Page 32

30
MATTHÍAS VIÐAR SÆMUNDSSON
SKÍRNIR
Greinarmunur höfundanna kristallast í hugtökunum tak-
mörkun og frelsi. Gestur lýsir lögbundnum manni sem ekki er
sjálfum sér ráðandi. Hann er afsprengi félagslegs umhverfis,
mótaður af öflum sem hann ræður ekki við og stjórna lífi hans.
Valfrelsi hans er lítið sem ekkert. Þessi nauðhyggja einkennir
mestallt höfundarverk Gests þó það sé alls ekki eintóna einsog
síðar verður vikið að. Söguhetjur hans eru yfirleitt lítilmagnar í
harðskeyttu samfélagi og bera enga ábyrgð á örlögum sínum.
Umhverfið er ávallt sökudólgurinn. Afdrif Sveins í Tilhugalífi
eru gott dæmi um þessa liugmyndafræði. Aðstæður svelta hann
beinlínis til að brjóta lög eignarréttarins og stela sér til bjargar.
Fyrir það er hann flæmdur í „útlegð" og að lokum útí dauðann.
Sveinn fremur afbrot, en í raun er það samfélagið sem á glæpinn.
Það myrðir börnin sín.
Nauðhyggja Gests endurspeglar ákveðna heildarsýn. Mann-
inum er búinn staður í tilveru sem lýtur skýranlegum lögum —
hann er hluti af lögmáli, hlekkjur í keðju. Slík heildarhyggja
var ein af hugmyndastoðum íslenska raunsæisins og birtist í
ýmiskonar myndum lrjá höfundum stefnunnar. Hún grund-
vallaði ekki aðeins samfélagsskilning þeirra lieldur og almenna
heimsskoðun.
Tilfinning realistans fyrir órofa einingu tilverunnar — sam-
hengi allra hluta — speglast ekki síst í tímaskilningi hans. Hann
lítur á andrána sem afkvæmi liðinnar tíðar og foreldri hins
ókomna; hún geymir minningu og draum, veruleika sem var og
reynd sem verður. Það sem er liðið lifir í því sem er og kemur
— því augnablikið er ekki brot heldur heildarmynd, kristöllun
allra tíða.
Þessi tímaskynjun hafði óhjákvæmilega mikla þýðingu fyrir
mannskilning realistans. Maðurinn er heill í órofa tíma með ræt-
ur í fortíð, reynd í nútíð og mark í framtíð. Tilvera hans er rök-
rétt framvinda, liver örskotsstund vaxin af rót sem tengir allar
andrár í eitt.
T.E. Hulme segist svo á einum stað:
One o£ the main achievements o£ the nineteenth century was the elabor-
ation and universal application of the principle o£ continuity. The destruct-
ion of this conception is, on the contrary, an urgent necessity o£ the prcsent.o