Skírnir - 01.01.1983, Qupperneq 33

SKÍRNIR
AÐ VERA EÐA EKKI
31
Ávinningurinn sem Hulme nefnir óx einkum af rannsókn-
um og kenningum náttúruvísinda á 19du öld. Að dómi vísinda-
manna var manneskjan eitt með náttúrunni og tilvera hennar
liður í altæku samhengi. Þessar hugmyndir höfðu feikna áhrif
á listir og bókmenntir einsog raunsæisstefnan og natúralism-
inn bera vitni um. T.E. Hulme áleit að rof og samhengisleys-
ur (discontinuities) yrðu höfuðeinkenni 20stu aldar og hafði rétt
fyrir sér einsog reynslan hefur sýnt.
Gestur Pálsson er merktur 19du öld og gildismati hennar en
þó má greina nútímalegt rof í hugmyndaheimi hans einsog
minnst hefur verið á (1.4). í fyrri sögum sínum lýsir lrann
einföldum átökum einstaklingsþarfar og samfélagsboðs en í
þeim seinni örlar á metafýsiskri móthverfu á milli menning-
ar:dauða og náttúru:lífs sem virðist kljúfa mannvistina að
rótum. Þetta rof er dulið og ef til vill ómeðvitað í Vordraumi
— en það sýnir að breyting er að verða á hugmyndaheimi höf-
undar. Samhengið er að rofna og ný veröld að verða til. Bilið á
milli þeirra Sigurðar Nordals er þvi styttra en ætla má við fyrstu
sýn.
III.2
Skáldverk Sigurðar Nordals sýna upplausn heildarhyggjunn-
ar. Manngerð hans er frjáls að því leyti að hún verður að velja
líf sitt uppá eigin spýtur. Hún er ábyrg gerða sinna og getur
ekki skotið sér bak við oíurmannleg máttarvöld, eða náttúru-
lögmál. Siðareglan og samfélagsboðið ná ekki til hennar, for-
tíminn er undir lok liðinn. Persónur Sigurðar eru mótaðar af
gjaldþroti trúarlegrar heimsmyndar sem löngum hafði veitt
mönnum hald og traust. í heimi þeirra á „gildið“ sem slíkt í
vök að verjast fyrir þrásækinni afneitun. Þær lifa í kreppu og
leita nýrra lausna af ástríðu — en vegvillan virðist örlög þeirra.
í ritdeilu við Einar Kvaran á árunum 1925—27 gerir Sigurður
skilmerkilega grein fyrir þessari manngerð og bendir á að eldri
kynslóðir hafi haft kjölfestu og andlega næringu í kristindóm-
inum. Málið horfi hins vegar öðruvísi fyrir nútímamanni sem
eigi sér engan öruggan bakhjarl: