Skírnir - 01.01.1983, Page 46

44 KRISTJÁN ÁRNASON SKIRNIR
á íslandi hafi haft sterkt tromp í höndum þar sem var íslenzk
þýðing Helga Hálfdanarsonar. Einhverja leikhúsgesti gæti
kannski hafa rámað í hið fornkveðna, er sagt var við opnun
Þjóðleikhússins, að það ætti að vera „musteri íslenzkrar tungu“,
en til að þau orð geti rætzt dugar vart annað betur en grískur
harmleikur. Málið sem hljómaði á þessari sýningu var í senn
kjarnmikið, skýrt og þjált, og hefði því mátt ætlast til meiri
krafts í flutningi textans af sumum vorra ágætu þjóðleikara.
Rétt er og að geta þess að þessi nýja þýðing fer merkingarlega
séð miklu nær frumtextanum en önnur eldri þýðing í óbundnu
máli sem gerð er úr frummálinu, því margir munu hneigjast til
að halda hið gagnstæða. Þó eru að sjálfsögðu þeir staðir sem ger-
hugulir munu geta velt vöngum yfir, og gildir það einkum um
staði þar sem Æskýlos túlkar eða skýrir atburðina á heimspeki-
legan hátt, en þar beitir hann af skiljanlegum ástæðum ekki
þeim hugtökum sem okkur eru töm nú á tímum heldur orðum
sem í senn tákna einhvers konar goðverur og jafnframt óper-
sónuleg öfl er ráða gerðum manna. Gott dæmi um þetta eru lín-
ur sem hér eru þýddar:
Fortölugyðjan kalli knýr,
kaldrifjuð dóttir Forherðingar.
Með því að segja Fortölugyðjuna dóttur Forherðingar er Æský-
los að sjálfsögðu ekki að skemmta mönnum með ættfræði goð-
vera heldur að gera grein fyrir tengslum ákveðinna afla í lífi
dauðlegra manna, en þau heita á grísku Peiþó og Ate. Peiþó
er því ekki einungis Fortölugyðjan heldur og fortölulistin sjálf
sem beita má jafnt gagnvart sjálfum sér sem öðrum til að sann-
færa sig eða aðra um réttmæti þessa eða hins, en Ate (eða ate)
er sú brenglun vitsmunanna eða blindni sem kemur mönnum
til að villast út af réttri braut í siðferðilegri breytni. Til er
gömul hefð frá Sveinbirni Egilssyni að þýða síðarnefnda orð-
ið með „Glæpska“, og þótt það orð sé kannski ekki að öllu leyti
skemmtilegt, kemur það betur en orðið „Forherðing" heim
við þá lýsingu sem er gefin á Ate í Ilíonskviðu (lx 502 o. áfr. og
xlx 126 o. áfr.) þar sem hún svífur léttstíg yfir höfðum manna og
glepur þá og hefur jafnvel glapið sjálfan Seif. Við getum því séð