Skírnir - 01.01.1983, Side 124

118 VILHJÁLMUR ÁRNASON SKÍRNIR
1776).2 Umfjöllun bókarinnar mætti skipta í þrennt. í fyrstu
tveimur köflunum og þremur þeim síðustu fjallar Páll um eðli
og hlutverk siðfræðinnar almennt, og þó einkum um þá stefnu
sem siðfræðin hefur tekið á síðustu áratugum innan vébanda
rökgreiningarheimspekinnar, en Hume getur með nokkrum
rétti talist forfaðir hennar. í köflunum þar á milli gerir Páll
fyrst grein fyrir sálarfræði Humes og síðan fyrir siðfræði hans,
en leggur þó allt kapp á að sýna hvernig þetta tvennt er ná-
tengt og færir rök að því að sálarfræðin geri grein fyrir „hinum
„náttúrlegu forsendum siðgæðisins" (22) og að kenning Humes
um siðferðið sé því reist á kenningu hans um mannlegt eðli. Að
svo miklu leyti sem það er markmið höfundar með þessari bók
að sýna fram á að þessi skoðun sín sé rétt, hefur honum tekist
vel til. En eins og Páll segir sjálfur er það megintilgangur bókar-
innar „að bregða upp lauslegri mynd af kenningum Davids
Hume“ um þau tvö efni sem að mati höfundar eru grundvallar-
atriði í allri siðfræði: „hvað geri dyggðuga breytni dyggðuga,
og hvers eðlis þekking okkar á réttu og röngu sé“ (13). Ef dæma
skal um hvernig til hafi tekist samkvæmt þessari yfirlýsingu, er
óhætt að segja að Páll hafi leyst verk sitt prýðilega af liendi.
Það er hins vegar ljóst af lestri bókarinnar að höfundur gengur
miklu lengra en hann gefur í skyn með yfirlýstum tilgangi sín-
um. Samkvæmt honum lægi beinast við að líta á bókina sem
viðleitni til þess að gera sem skýrasta grein fyrir hugsun Humes
um þetta tiltekna efni, án þess að lofa hana sérstaklega eða
lasta. Engu að síður bæði gagnrýnir Páll einstaka atriði í kenn-
ingu Humes og ver liana í heild. Nú er ekki svo að skilja að
það sé eitthvað bogið við þetta í sjálfu sér; nær væri að segja
að hvort tveggja sé óhjákvæmilegt í greinargóðri lýsingu. Til
dæmis er skilyrðislaust rétt að gagnrýna röklegt ósamræmi í
allri hugsun og skylt að verja hana fyrir gagnrýni sem ekki tek-
ur mið af þeim félagslegu og sögulegu aðstæðum sem hún mót-
aðist af. En málsvörn Páls fyrir Hume er ekki af þessu tæi. Þvert
á móti virðist hann skrifa þessa bók í þeirri sannfæringu að svör
Humes við grundvallarspurningum siðfræðinnar séu góð og gild,
burtséð frá öllu sögulegu samhengi mannlegs siðferðis og sið-
fræðilegra kenninga.