Skírnir - 01.01.1983, Síða 138

132
SVERRIR TÓMASSON
SKÍRNIR
2.
Innviðir bókmenntagreinar í lausu máli á miðöldum geta
sýnt okkur tvenns konar byggingu. Annars vegar er hefðbund-
in frásagnargerð sem kann að hafa mótast af ævagamalli munn-
legri sagnalist og hún getur annað tveggja verið skráð á bæk-
ur ósjálfrátt eða vísvitandi sökum þess að áheyrendur kröfðust
hennar. Hins vegar er svo innrömmun allrar frásagnarinnar eft-
ir forskriftum mælskufræðinnar sem semjandinn hafði lært í
skóla. Hvorirtveggja þættir fléttast stundum saman í eitt band
svo að ekki verður auðveldlega greint í sundur í frumþætti enda
kann slíkt að hafa verið ætlun sagnameistarans.
Þær bækur sem ég ræði um hér á eftir, Under the Cloak eftir
Jón Hnefil Aðalsteinsson, Oratory in the Kings’ Sagas eftir Jam-
es E. Knirk, Hagiographische Studien zu den Biskupa Sögur
eftir Peter Koppenberg, Úr hugmyndaheimi Hrafnkels sögu og
Grettlu eftir Hermann Pálsson, snúast að miklu leyti um tvö svið
forníslenskrar sagnaritunar; í fyrsta lagi um helgisagnaritun og
áhrif hennar á veraldlegar bókmenntir en í annan stað um
mælskufræði, ræður í fornum sögum og hvernig skólalærdómur
nýttist frásagnarmönnum.1 Höfundar ofangreindra fræðirita
beita í aðalatriðum aðferðum textafræðinnar enda þótt einnig
bregði fyrir öðru verklagi. Nokkra sérstöðu hefur þó bók Jóns
Hnefils Aðalsteinssonar jiar sem viðfangsefni lians er þjóð- og
mannfræðilegt, en bók hans á það sameiginlegt með hinum
þremur að hún styðst við fílólógískar rannsóknir og Ari prestur
Þorgilsson sem er aðalheimildarmaður Jóns Hnefils Aðalsteins-
sonar um kristnitökuna er öðrum juæði helgisagnaritari.
Helgisögur lýsa hugarheimi miðaldamanns öðrum heimildum
betur. Þessar sögur fjalla um helga menn kaþólsku kirkjunnar,
píslarvotta hennar og játara.2 Saga dýrlings er lýsing á gjörn-
ingum hins helga manns í lifanda lífi. Það er ekki ævisaga í nú-
tíma skilningi. Á latínu nefndist slík saga annaðhvort passio eða
vita og í forníslenskum heimildum eru þessi orð þýdd písl
(pinsl) eða píslarsaga, líf eða lifssaga. Af játara er skráð líf eða
lífssaga en písl eða píslarsaga af píslarvottinum. Hvorumtveggja
fylgja jarteinir (miracula). Á þessum sagnagerðum er talsverður