Skírnir - 01.01.1983, Page 144

138
SVERRIR TÓMASSON
SKÍRNIR
og sumar þeirra ungar, aðeins fáar þeirra verða tímasettar með
nokkurri vissu, en sameiginlegt með þeim öllurn er að þar er
oft illgerlegt að greina skáldskap frá staðreyndum. Jón Hnefill
er þeirrar skoðunar að vísindaleg aðferð þjóð-, mál-, sagn- og
textafræði geti greint þessa þætti að í heimildum. Sem betur
fer er Jón Hnefill ekki einn um þessa skoðun. Ef rannsóknar-
menn freistuðu ekki að kanna heimildirnar vísindalega frá
þessu sjónarhorni, og jafnframt krefja þær sagna, er hætt við að
þessi fræði mundu leggja upp laupana.
Það má e.t.v. treysta frásögnum Landnámabókar um að meg-
inhluti landnámsmanna hafi ekki verið kristinnar trúar, enda
þótt augljóst sé að nokkur hluti þeirra hefur játað þann sið og
þegar tekur að líða að þeim tíma sem sagt er að trúboð hafi
byrjað á íslandi má búast við að fleiri hafi verið orðnir kristnir
eða blendnir í trúnni. Niðurstaða Jóns Hnefils um ítök krist-
innar trúar fyrir trúskiptin árið 1000 er ekki ný af nálinni; hann
er sammála mörgum öðrum fræðimönnum um að kristnin hafi
náð hér á landi töluverðri fótfestu áður en trúskiptin urðu form-
lega.
Aðalheimild Jóns Hnefils um kristnitökuna er frásögn Ara.
Hún er samt ekki eins traust og Jón Hnefill vill vera láta; hún
er vilhöll, ekki einungis vegna þess að þar áttu hlut að máli
ættingjar heimildarmanna Ara eða hans sjálfs heldur vegna
þeirrar hneigðar sem gætir í ritinu. í mati sínu á þessari heimild
er málflutningur Jóns Hnefils veikastur. Hann birtir t.a.m.
ummæli ýmissa fræðimanna um íslendingabók og tekur undir
með þeim að frásögn Ara sé hin áreiðanlegasta. Flestir þeir
fræðimenn sem um íslendingabók hafa fjallað hafa dæmt heim-
ildargildi hennar út frá raunspekilegum forsendum; þeir hafa
ekki litið nægilega vel á kristinn hugmyndaheim Ara eða athug-
að hvers konar rit bókin var eða til hvaða bókmenntagreinar
hún telst og hvaða tilgangi slíkar bókmenntir þjónuðu á mið-
öldum. Þetta skiptir afar miklu máli þegar meta þarf heimildar-
gildi frásagnarinnar. Ari er prestlærður maður og hann ritar
bókina að hætti sinnar stéttar. íslendingabók er þjóðarsaga skrif-
uð að hætti helgisagnaritara, samin eftir ákveðnum forskrift-
um: áður en landnámsmenn komu til íslands hafa kristnir