Skírnir - 01.01.1983, Side 154

148
SVERRIR TÓMASSON
SKÍRNIR
þefað af formgerðarstefnunni og hann leitast við að beita svip-
uðum aðferðum í greiningu sinni. Á hinn bóginn veit hann
vel af því að sagnaritarar miðalda vissu lengra nefi sínu í retórík
og beittu aðferðum hennar við ræðugerð.
í upphafi bókarinnai' gerir hann grein fyrir hugtökum þeim
sem hann notar í ritinu og ferst það yfirleitt vel úr hendi, en sá
kafli sem fjallar um mælskufræði á miðöldum er afar rýr í roði.
Þar er ekki minnst á þau rit sem norrænir menn og þá einkum
íslenskir rithöfundar hafa að öllum líkindum notað. Það skiptir
kannski ekki svo miklu máli að vita á hvaða bók þeir hafa
lært heldur miklu fremur hvernig þeir hafa beitt mælskulist-
inni. Er til dæmis unnt að sjá að norrænir sagnaritarar hafi
fremur tileinkað sér skoðanir Ágústínusar kirkjuföður um
mælskulist en annarra höfunda í þeirri grein? Þetta getur skipt
máli þegar kanna skal hugmyndafræði ræðu og verks í heild.
Annað atriði má og nefna. Flestar þær sögur sem Knirk hefur
valið til að kanna norræna ræðugerð eru íslensk rit og vegna
þessa hefði hann átt að kanna hvernig mælskufræði á íslandi
var numin, en það lætur hann undir höfuð leggjast.36 Hann
bendir á að Varnarræða Sverris konungs sé samin samkvæmt
listfræði retóríkur um niðurröðun efnisins (inventio/dispositio)
og hann rekur nokkuð af niðurstöðum Bjarne Berulfsens um
bréfagerð.37 Hvorttveggja er norskt og getur því aðeins verið til
leiðbeiningar þegar í hlut eiga íslensk rit. Knirk tekur fram að
vart verði við klassiska ræðuskipan í Sverris sögu, en einna
algengust sé hún í Ólafs sögu Tryggvasonar hinni mestu. Þetta
er rétt svo langt sem það nær. Það er einnig réttilega athugað
að sumar ræður bæði í Sverris sögu og annars staðar vanti for-
mála (exordium) eða eftirmála (peroratio) og sumar hvort-
tveggja. Skýringar á þessu gæti verið að leita í kenningunni um
málstaðinn, en þegar mikið lá við eða hann var vel þekktur
gerðu sumar retóriskar liandbækur ráð fyrir að formálanum
mætti sleppa. Það liggur í hlutarins eðli að ávarpsorðum og
kveðjum í bréfum var stundum ógerlegt að koma fyrir innan
frásagnarinnar, þannig að eðlilegt áframhald raskaðist ekki.
Konungasögur sem og aðrar forníslenskar bókmenntir í lausu
máli eru samdar fyrir blandaðan hóp áheyrenda: annars vegar