Skírnir - 01.01.1983, Síða 156

150
SVERRIR TÓMASSON
SKÍRNIR
ingjum Birkibeina. Hann kemur til Björgvinjar eftir fall Magn-
úss Erlingssonar og boðar komu Sverris og vill að við honum
sé tekið. Hann veit að bæjarmenn eru Sverri andsnúnir og
upphafsorð ræðu hans eru eitt besta dærnið í norrænum bók-
menntum um velheppnað retóriskt bragð, hvernig nota átti
captatio benevolentiae þegar búast mátti við að áheyrendur
væru á móti ræðumanni og málstað hans. Með málshættinum
í upphafi ætlar Svína-Pétur að vekja hlátur með áheyrendum
um leið og hann lítillækkar sjálfan sig: ‘Hér kemr at því sem
mælt er: Oft hit sama svín i akri. Ek heiti ok Svína-Pétr’ (undir-
strikun mín).38
Sá sem kann að beita slíku bragði hlýtur að hafa lært sína
mælskufræði mjög vel. Bæði röksemdir Svína-Péturs og niður-
röðun þeirra í ræðunni eru með hefðbundnum hætti, en í ræð-
unni koma fyrir nokkur stílbrögð sem geta veitt mikilsverðar
ábendingar um hver samið hafi. Knirk lætur sér nægja að
nefna nokkur þeirra og bætir svo við: ‘Speeches are also presen-
ted in Sverris saga which have little or no rhetorical ornamenta-
tion’ (bls. 68). Hvers vegna skyldi svo vera? Þessari spurningu
svarar Knirk ekki. Nokkru síðar í verkinu fjallar hann um
ræður Sverris sjálfs. Eins og alkunna er hafa fræðimenn ekki
verið sammála um hvort Sverrir hafi flutt þessar ræður sjálfur
eða þær hafi verið samdar að öllu leyti í ritstofunni á Þing-
eyrum. Knirk tekur undir með öðrum fræðimönnum að senni-
legast hafi þessar ræður að geyma sannleikskjarna. Hann bendir
á örfá atriði sem gætu vísað í þá átt. Hugmyndafræði þeirra
brýtur ekki í bága við aðrar sögulegar heimildir um skoðanir
Sverris. Tilvísunum í ræður Sverris í Hákonar sögu Hákonar-
sonar ber efnislega saman við tölur í Sverris sögu. En nákvæm
sundurgreining í retóriska frumþætti gæti e.t.v. veitt nokkra
vitneskju um hvort allt væri ættað úr sömu smiðju.
Ég þarf ekki að taka fram að slíka greiningu skortir hjá Knirk.
Síðan mætti athuga nánar hvort tíðni ákveðinna stílbragða svo
sem myndhvarfa (metaphor) benti til persónulegra einkenna
sem annaðlrvort mætti tengja við hugarheim söguhetjunnar
sjálfrar, Sverris konungs, eða Karls ábóta, skrásetjarans.39