Skírnir - 01.01.1983, Page 180

174
SKÍRNIR
JÓN VIÐAR JÓNSSON
athafnir leikaranna orkuðu á hann. Hann gerir sér ljóst hversu lítið gagn
er í almennum og útvötnuðum hugtökum og þó að hann geti sjaldnast
sneitt hjá þeim með öllu forðast hann þau eftir megni. Það er alveg nóg að
lesa fyrsta dóminn í bók Sigurðar, umsögn um sýningu Grímu á þremur
einþáttungum Odds Björnssonar, til að ganga úr skugga um að hann cr
ckki í þessum liópi gagnrýnenda. Greinin er full af alls kyns óljósum stað-
hæfingum sem aldrei eru tengdar beinni skynjun. Þannig em einþáttung-
arnir sagðir „leikhúsverk í allra ströngustu merkingu, þ. e. a. s. hið talaða
orð skiptir síst meira máli en athöfnin, heldur má segja að merking og öll
blæbrigði samtalanna velti á því sem er að gerast á sviðinu." Hvað gerðist
á sviðinu, spyr lesandinn, en fær engin skýr svör við þeirri spumingu. Og
síðar í greininni segir:
Hér er semsé leikhúsið í sinni skírustu mynd — sjálfstæð reynsla,
óbundin „bókmenntum", atburðarás, frásögn, boðskap. Verkin lifa
eigin lífi á sviðinu meðan sýningin stendur yfir og halda áfram að
lifa í áhorfandanum að sýningu lokinni, ekki sem kenning eða heila-
brot, heldur ákveðin tilfinning eins og þegar horft er á málverk eða
hlustað á tónverk. (12)
„Leikhúsið í sinni skírustu mynd“, „sjálfstæð reynsla", „eigið líf", „ákveð-
in tilfinning", öll eru þessi hugtök of þokukennd til að scgja manni nokkuð.
Og hvernig fer höfundur verkanna að því að láta þau ná jafn sterkum tök-
um á áhorfendum og gagnrýnandinn vill vera láta, úr því að hann notast
ekki við atburðarás eða spennu, eins og síðar kemur fram? Hvaða tækjum
beitir hann og hvað er það, nánar tiltekið, sem fyrir honum vakir? Hvaða
„dýpri mannlegan „sannleik" eða tilfinningu, sem er óháð stað og stund,"
er að finna í einþáttungnum Parti? Þegar gagnrýnandi slær um sig með
þessum hætti á lesandinn erfitt með að bera ekki brigður á dómgreind hans.
Það er a. m. k. einkar fróðlegt að bera hófstilltan dóm Asgeirs Hjartarsonar
um einþáttunga Odds (Leiknum er lokið, bls. 79) saman við það sem borið
er á borð í grein Sigurðar.
Hér er tekið dæmi af einum af elstu dómum bóikarinnar og má vera að
einhver spyrji hvort gagnrýnandinn hafi ekki gert betur síðar á ferli sfnum.
Því er til að svara, að víst eru sumar greinar hans skrifaðar af meiri yfir-
vegun og að sums staðar er rökstuðningur hans fyrir matinu alls ekki ótrú-
verðugur (t. d. í dómi um sýningu Þjóðleikhússins á Hver er hræddur við
Virginíu Woolf?). Það leynir sér ekki heldur að hann hefur lesið sér nokkuð
til um leiklist og leikritun, þó að sú þekking risti yfirleitt ekki djúpt og
myndi sjaldan lífræn tengsl við reynslu hans sjálfs af leiklistinni. Um það
verður ekki heldur deilt að leiklýsingar hans, þær myndir sem brugðið er
upp af túlkun leikara á einstökum hlutverkum, jafnast aldrei á við það
besta sem kom frá Ásgeiri Hjartarsyni. Almennar útleggingar eru á köflum
harla innantómar og ruglingslegar (gott dæmi er „skilgreining" á sorglegum
gleðileik í dómi um sýningu L. R. á Sú gamla kemur í heimsókn) og á stöku
stað rekst maður á ótrúlega glæfralegar fullyrðingar, eins og þegar því er