Skírnir - 01.01.1983, Blaðsíða 183

SKÍRNIR
RITDÓMAR
177
nokkrar einkahugleiðíngar um hina sorglegu nauðsyn þess að gánga út og
deya“. Höf. minnir á að hér, sem og í Atómstöðinni, geri Halldór upp
reikninga við svartsýni nútímaskáldskapar og sé henni andstæður. í Ást-
meginum megi finna andstæðurnar líf — dauði. Ástmögurinn er líkamlega
dauður en lifir í skáldskap sínum. Jafnframt leggi sagan áherslu á að hann
sé lífstákn og nefnir höf. nokkur dæmi úr Atómstöðinni máli sínu til stuðn-
ings.
í Atómstöðinni kynnist lesandi borgaralegri fjölskyldu gegnum augu og
eyru sveitastúlku sem er óháð kapítalískum viðmiðum. Ekkert er í hennar
augum sjálfsagt, ekki heldur hlutverk kvenna almennt. Höf. rekur hvernig
sagan lýsir undirokun kvenna og nefnir þar helstu dæmi. Móðir Uglu, al-
þýðukona úr sveit, hefur frá 12 ára aldri unnið sleitulaust 16—18 stundir
á sólarhring. Frú Árland, sefasjúk og án sjálfsvitundar, varar Uglu við að
lesa. Frúin er þrjósk og þröngsýn enda telur höf. að sagan leggi ekki áherslu
á að hún sé fórnarlamb karlasamfélags heldur ákvarðist hlutverk hennar af
þörfum borgarsamfélags. Skilningi eða samkennd kvenna á milli bregði
ekki fyrir. Ugla gerir sér hins vegar grein fyrir stöðu sinni og annarra
kvenna í fjandsamlegu þjóðfélagi þegar hún hafnar því að gerast hjákona
Búa.
Undir lok kaflans fjaliar höf. um blórnin ódauðlegu, tákngildi þeirra og
þýðingu fyrir heildarskilning á sögunni. Hann minnir á að af orðum org-
anistans megi ráða að blómin séu í senn dauðleg og ódauðleg. Þetta bjóði
upp á ákveðna túlkun standi blómin fyrir menningu. Staðreynd sé að rnenn-
ingarleg skeið taki enda sem heild (t.d. sem söguleg tímabil) en lifi engu
að síður sem ákveðin stök (t.d. ljóð). Endi sögunnar sé samt hægt að túlka
sem bjartsýnt yfirlit um sögu þjóðarinnar, blómin deyja — en þau vaxa
aftur á öðrum tíma og öðrum stað. Sagan tvinni saman von og vissu um
fortíð og framtíð. Hún gefi til kynna að sögulegar breytingar eigi sér ekki
bara menningarlegar orsakir heldur einnig náttúrlegar. Sagan boði ekki
fyrst og fremst fall hins gamla heldur frekar von — ekki vissu — um nýja
blómgun. Að mati höf. leggur Atómstöðin ekki til neina ákveðna framtíðar-
sýn heldur skilur hún lesandann eftir fullan óvissu.
Þriðji kafli ritgerðarinnar fjallar um Gerplu, Brekkukotsannál og Para-
dísarheimt. Kaflinn skiptist í þrjá hluta þar sem hverri sögu eru gerð skil.
Meðal þess helsta, sem Gerpla lýsi, sýnist höf. vera andstaða milli alþýðu
annars vegar og yfirvalda, skálda og hetja hins vegar. Hér sé lýst hinni frið-
sömu og kyrrlátu tilveru andstætt eyðandi öflum sem komi að utan. Fólk
lifi því náðugra lífi sem ráðamenn séu fjær. Höf. finnur samhljóm við
þessa túlkun í Vandamál skáldskapar á vorum dögurn þar sem Halldór
bendir m.a. á að kalda stríðið sé reiptog einstakra stjórnmálamanna en ekki
heilla þjóða. Gerpla vísi fram til ákveðinnar þróunar sem síðar á sér
stað á rithöfundarferli Halldórs. í sögunni sé ekki tekin afstaða með einum
stjórnanda gegn öðrurn, hins vegar leggi sagan áherslu á ákveðnar and-
stæður, t.d. milli einka- og opinberra mála, milli jarðyrkju og hetjudáða,
12