Skírnir - 01.01.1983, Blaðsíða 184

178
INGI BOGI BOGASON
SKÍRNIR
og þ. m. t. ákveðinna þátta eins og einfalds lífemis, orðstírs og mannvíga.
Hér sér höf. viss tengsl við niðurlag Atómstöðvarinnar, snertiflöt við
ákveðna umræðu sem enn sé ekki fullmótuð. Hún feli í sér kröfu um líf
þar sem sveitasæla (dic Idylle) sé takmarkið.
Höf. telur ferðalög Steinars bónda í Paradísarheimt eiga sér samfélags-
legar orsakir en ekki trúarlegar. Hann leiti ekki fyrst og fremst eftir and-
legri næringu heldur líkamlegri. Niðurstaða sögunnar sé sú að hið ein-
falda líf bóndans, stritið í sveita síns andlits, sé eftirsóknarverðara en
paradís í Júta. Þessa hringbyggingu sögunnar túlkar höf. sem skref Hall-
dórs í átt til íhaldssamrar samfélagsrýni. Hún fái stuðning í Brekkukots-
annál þar sem dregin sé upp jákvæð mynd af hinni forkapítalísku tilveru
andstætt nútíðinni.
Að mati höf. markar Paradísarheimt hvörf á rithöfundarferli Laxness.
í þessari sögu sé klofningur milli efniviðar og formgerðar, hugmyndafræði-
legar forsendur og frásagnartækni séu ckki samhæfðar. Höf. minnir á að
Halldór fjalli almennt um þetta vandamál í Skáldatíma en þó sé hann
klofinn í afstöðu sinni til þess þar. Annars vegar boði Halldór að skáld-
sagan eigi að forðast að gagnrýna eða hafa frammi áróður fyrir ákveðnu
hugmyndakerfi. Hins vegar styðji Halldór epíska skáldsagnabyggingu. Höf.
telur að þetta skapi óhjákvæmilega vandamál þar sem formgerðin sé farvegur
hugsunar og móti hana þannig.
Fjórði kafli, sem er seinni burðarás ritgerðarinnar, fjallar um Kristnihald
undir Jökli. Hann skiptist í þrjá hluta.
í fyrsta hluta fjallar höf. ýtarlega um frásagnarkreppu Halldórs á sjö-
unda áratugnum. Hann vitnar í Upphaf mannúðarstefnu þar sem Halldór
ræðir um boðflennuna Plús Ex sem treður sér óboðin inn í hverja skáld-
sögu. Höf. telur að orsakir fyrir frásagnarkreppunni megi rekja til ákveð-
inna samfélagsbreytinga. Bókin, sem miðill, etji kappi við voldugan and-
stæðing sem sé útvarp, sjónvarp og kvikmyndir. Höf. minnir á að íslend-
ingar flytji inn megnið af þessari menningu en framleiði hana að litlu
leyti sjálfir. Bókmenntir hljóti því að lenda i vamarstöðu, það sem t.d.
taki höfund heila blaðsíðu að lýsa í orðum sýni kvikmynd á nokkrum sek-
úndum. Höf. telur m.a. að þessi staða bókmenntanna valdi því að Halldór
reyni nýjungar; þótt hann sé ekki hallur undir huglægar sálarlífslýsingar
eigi hann, hvað frásagnartækni varðar, samt samleið með tilraunahöfund-
um eins og Svövu Jakobsdóttur, Guðbergi Bergssyni og Thor Vilhjálmssyni.
Höf. telur Kristnihaldið fyrst og fremst fjalla um vandamálið að segja
frá. í skáldsögu sé reglan sú að söguhöfundur miðli lesanda frásögninni
með ákveðnum hætti og í ákveðinni röð, hann spinni söguþráðinn. Höf.
minnir á að andstætt upplýsandi texta sé ekki gert ráð fyrir að skáldaður
texti höfði afdráttarlaust til skilnings lesanda, ekki þurfi að vcra samsvör-
un milli „segðar“ og merkingar. Þetta frelsi noti Halldór til að deila á hefð-
bundna frásögn. Skýrsla Umba á að vera byggð á reynslu, empírísku hjálp-
artækin eru segulband og stenógrafía. Höf. rekur síðan þætti úr för Umba