Skírnir - 01.01.1983, Side 187

SKÍRNIR
RITDÓMAR
181
finnst söguhöfundur vera lykilatriðið, hann sé ábyrgur fyrir því hvemig
sagan komist til skila. Höf. telur að þessi kreppa nái hámarki í Kristnihald-
inu. Persónur þar haldi ekki fram hugmyndum og óskum um öðruvísi heim,
hér sé einungis sögumaður með rígskorðaða uppskrift að sögu.
Það cr mikill fengur í þessari ritgerð. Hún varpar skýrara ljósi en áður
hefur verið gert á tímabil í skáldferli Halldórs sem stendur okkur tiltölu-
lega nálægt. Höf. útskýrir þá umbreytingu sem þarna á sér stað frá víðu
sjónarhorni. Hann skilgreinir söguleg, stjórnmálaleg og samfélagsleg öfl sem
eru að verki og ýjar að sumum eldri rannsóknum um leið og hann brýtur
nýjum farveg. Allt er þetta vel gert — og skiptir máli. Hins vegar má spyrja
hvort smærri atriði, s.s. hinn sálfræðilegi þáttur, sú hlið sem snýr beint
að Halldóri, hefðu ekki mátt skipa hærri sess — hvort orsaka að breytingu á
frásagnaraðferð og hugmyndum sé ekki einnig að leita þar. Maðurinn er
ekki leir í höndum umhverfisins, snilldin hlýtur að eiga upptök hjá ein-
staklingum, frumkvæðið er þeirra.
Eins og áður segir telur höf. að rannsakendur skuli hafa fullt frelsi til að
sneiða hjá (og þá væntanlega jafnframt að taka tillit til) pólitískri hneigð
í verkum Halldórs. Höf. fjallar þó um hana í þeim tilfellum sem koma
rannsóknum hans við — enda sjálfsagt og ekki andstætt aðferðafræðilegri
stöðu hans. En vera má að einhver sakni eindreginnar afstöðu höf. til hug-
myndafræði Halldórs, þess efnis sem ritgerð hans að meginhluta fjallar um.
Stundum jaðrar við að höf. sé ósáttur við hugarfarsbreytingu skáldsins, t.d.
þegar hann telur verk Halldórs eftir Kristnihaldið einkennast af úrræða-
leysi og ráðvillu (115). Á hinn bóginn er hugarfarsbreytingin annars staðar
talin skáldinu til tekna, sbr. þau orð höf. undir lokin að pólitískt fráhvarf
Halldórs endurspegli meiri listrænu (150).
í heiid er ritgerðin unnin af nákvæmni og alúð. Sérstaklega er eftirtektar-
vert hvernig höf. sýnir fram á að söguefni og frásagnartækni haldast í hend-
ur og ganga í takt í skáldsögum Halldórs — efniviðurinn er sambyggður
formgerðinni.
Framsetning er skýr, næstum látlaus. Bygging er skipuleg og heimilda-
skrá allýtarleg. Stafsetningarvillur eru nokkrar.
Áhugi og virðing fyrir viðfangsefninu eru auðgreind. Það er gott að finna.
Ingi Bogi Bogason
ÍSLENSKAR SMÁSÖGUR 1847-1974. I—III
Ritstjóri: Kristján Karlsson
Almenna bókafélagið 1982—83
Hvað um smásögur — er smásagan sjálfstætt skáldskaparform, sérstök bók-
menntagrein? í formála fyrir nýju safnriti eða sýnisbók smásagna allt frá
upphafi þeirra á íslensku og framundir þennan dag tekur Kristján Karlsson
upp og gerir að sinni kenningu eftir Edgar Ailan Poe frá öldinni sem leið