Skírnir - 01.01.1986, Blaðsíða 232

228
BJÖRN S. STEFÁNSSON
SKtRNIR
an vistarskyldunni með því að taka leyfisbréf gegn gj aldi. Var það
15 kr. á karl og 5 kr. á konu, en það svaraði til um 2 mánaða kaups
vinnufólks í sveit.8 Sá sem var fullra 30 ára fékk leyfisbréfið
ókeypis. Eftir sem áður var hverjum manni skylt að hafa fast árs-
heimili.
Enn var losað um með lögum um lausamenn, húsmenn og
þurrabúðarmenn árið 1907. Var þar ákveðið að þeir, sem hefðu
200 kr. í árságóða af fasteignum eða öðru fé mættu vera lausa-
menn. Þeim, sem voru 20 ára að aldri eða að fullu fjár síns ráð-
andi, var heimilt að taka leyfisbréf. Vargjaldfyrirþað óbreytt, en
það svaraði þá til um mánaðarkaups vinnufólks í sveit.9 Ákvæðið
um að lausamenn skyldu hafa ársheimili hélzt. Felld var niður
heimild sveitarstjórnar til að synja manni um leyfi til að setjast í
húsmennsku eða þurrabúð. Lög þessi standa enn, en langt mun
vera síðan þeim hefur verið framfylgt.
Fyrst breyttust atvinnuhættir, síðan lögin
Nýmæli í atvinnuháttum efldust á síðari hluta 19. aldar. Munaði
þar mest um þilskipaútgerð til fiskveiða. Ég hef ekki orðið þess
var í prentuðum heimildum um upphaf hennar og viðgang3 að
komið hafi fyrir að útgerðina hafi vantað vinnuafl vegna vistar-
skyldu eða takmarkana á rétti manna til að setjast í þurrabúð né
séð dæmi um að þau ákvæði hafi tafið nýmæli í atvinnuháttum. Ég
hef ennfremur spurt ýmsa menn kunnuga þessum tíma um það,
en þeir hafa ekki þekkt nokkurt dæmi slíks og ekki talið líklegt að
þau fyndust. Fullyrðingar um, að þessi ákvæði hafi tafið nýmæli í
atvinnuháttum, hafa engu að síður komið iðulega fram undanfar-
ið.10
Annað mál er það að í umræðum á alþingi og í ýmsum ritgerð-
um frá síðari hluta 19. aldar voru höfð í frammi andmæli við að
losa um fyrrgreind ákvæði með þeim rökum að þá mundi vanta
vinnufólk til landbúnaðar. Það er eins og gengur í umræðum að
ekki eru allir jafnskýrir, og aðrir bera við rökum sem þeir halda
að skjólstæðingum þeirra líki að heyra. Skal því minnt á að engin
ákvæði bönnuðu útgerðarmanni (kaupmanni) að ráða fólk til
vinnu, og vinnufólki var heimilt að ráða sig til annars vinnuveit-
enda þann hluta ársins sem útgerðarmanninum hentaði síður.