Jökull - 01.12.1952, Qupperneq 3

ó~5öS
jik
JÖKULL
ÁRSRIT
JÖKLARANNSÓKNAFÉLAGS ÍSLANDS
2. ÁR REYKJAVÍK 1952

JÓN EYÞÓRSSON:
Landið undir Vatnajökli
Vatnajökull er um 8600 ferkílómetrar að
stærð og þekur því sem næst tólfta hluta Islands.
Jökullinn er um 125 km á lengd frá VSV—ANA
og 70—80 km á breidd frá N—S. Miðsvæði jökuls-
ins er jafnlent að ofan og hæðin 1400—1600
m y. s., en sums staðar rísa bungur og fjall-
garðar upp í 1700—2000 m hæð, svo sem Öræfa-
jökull, Bárðarbunga, Háabunga, Kverkfjöll og
Esjufjöll.
Að norðanverðu hallar jöklinum niður á
700 m hásléttu, en að sunnan ganga margir
skriðjöklar niður á láglendi við ströndina og
enda þar í 50—100 m hæð yfir sjávarmáli. Er
jökullinn því yfirleitt brattari og brúnaþyngri
að sunnan.
Þannig kemur Vatnajökull fyrir sjónir í aðal-
dráttum, eins og hann er nú. En hvernig væri
þarna umhorfs, ef jökulskjöldurinn væri horf-
inn og landið undir Vatnajökli stæði nakið eft-
ir? Þessu var ómögulegt að svara, meðan ekk-
ert var vitað um þykkt jökulsins. Nú er nokkur
vitneskja fengin í þessu efni a£ mælingum
Fransk-íslenzka leiðangursins 1951, sem mældi
þykkt jökulsins á 33 stöðum. Að visu eru þessar
mælingar allt of fáar til þess að gefa glögga
mynd af landslagi undir jöklinum, en þær
ættu að nægja til þess að átta sig á aðaldrátt-
um þess. Hef ég því ráðizt í að gera meðfylgj-
andi uppdrátt af landinu undir Vatnajökli í
framhaldi af landinu umhverfis hann og á
grundvelli þykktarmælinganna. Eru hæðarlín-
ur dregnar með 100 m millibili frá 600 m upp
í 1000—1200 m. Þarf varla að taka það fram,
að víða eru línur þessar dregnar eftir ágizkun
einni. Þess ber og að geta, að hæðarlínur
á yfirborði jökulsins virðast ekki nákvæmar. Þó
hafa þær verið lagðar til grundvallar, til þess
að finna hæð jökulstæðisins, því að annað var
ekki hægt. Hæðarmælingar með vandaðri loft-
vog, sem gerðar voru í leiðangrinum sýndu víð-
ast hvar 30 —70 m minni hæð en uppdrátturinn
(Aðalkort bl. 6 og 9 í mælikv. 1 : 2500 000, mælt
1903/04 og 1936/37). Á stöku stað, norðan og
vestan á jöklinum, mældist hæðin 10—40 m meiri
en uppdrátturinn sýndi.
Norður úr Vatnajökli ganga tveir meginskrið-
jöklar, Brúarjökull og Dyngjujökull, en milli
þeirra standa Kverkfjöll. 700 metra hæðarlínan
hverfur í sporð Brúarjökuls á tveim stöðum: við
upptök Jökulkvíslar og austan við Kverkárnes.
Samkvæmt mælingum er landið undir Brúar-
jökli milli 630 og 700 m y. s., og 700 metra hæð-
arlínan gengur því í víðum boga undir jöklin-
um allt suður undir Norðlingalægð. Þar verður
fyrir um 830 m hár þröskuldur vestur úr Breiða-
bungu, en suður af honum hallar bratt niður
að Breiðamörk.
Tilraun er gerð til þess að sýna á uppdrætt-
inum líklegustu farvegi ánna, sem falla frá
jöklinum. Jökulsá á Brú kemur frá undirhlíð-
um Breiðabungu, Kverká af miðsvæðinu, en
Kreppa fylgir að líkindum austurhlið Kverk-
fjalla. Hins vegar benda líkur til þess, að far-
vegirnir séu grunnir og allmikil breyting gæti
orðið á vatnsmagni ánna innbyrðis, ef jökull-
inn styttist um nokkra kílómetra. Nú þegar hef-
-AROSBÓKASAFN
,K\ IS 1.138
1