Jökull - 01.12.1952, Síða 22

megin Ærfjalls. Árið 1794 telur Sveinn Pálsson
Hrútá ganga næst Jökulsá að vatnsmagni.
Hnignun Breiðár á 14. öld hefur af sumurn
fræðimönnum verið talin sterk sönnun þess, að
veðurfar hafi versnað stórlega hér á landi í lok
þjóðveldistímans, og því hafi landi og þjóð
hnignað eftir það um margar aldir. Ég held, að
saga Breiðár mæli heldur móti þessari skoðun.
Máldagarnir sýna, að breytingin verður svo
snögglega, milli 1343 og 1387, að ástæðan getur
varla verið önnur en eldgosið 1362. Og jafnvel
í lok 16. aldar er Breiðárbóndi ekki minni karl
en svo, að hann heldur máli sínu til streitu gegn
Skálholtskirkju og beitir lagakrókum. Hins veg-
ar er enginn efi á því, að Breiðá tekst að lokum
af fyrir ágang jökulsins um 1700. Þá hefur fyrir
nokkru verið byrjað kuldatímabil, hið mesta og
lengsta i sögu þjóðarinnar, er stóð yfir í h. u. b.
300 ár og lauk vart fyrr en um 1920.
FROM THE HISTORY OF BREIÐÁ
SUMMARY. In the Saga period the farm
BreiÖá (Broad-River) was the home of chieftains
of noble birtli. In 1343 there was a fairly rich
church at Breiðá. But in 1387 it seems to have
lost all its cattle and church-ornaments so only
the farm itself and some outlying beaches re-
main. The farm is left for good in 1698 and a
few years later the farm houses are overrun by
the Breiðamörk glacier. — Some writers have
maintained that the decline of Breiðá in the
14th entury was a proof of deteriorating climate
in Iceland soon after 1200 A. D. The present
writer thinks on the other hand that the great
erupti.on of Orœfajökull in 1362 has been the
chief cause of the sudden decline, as many farms
and at least two churches in the district were
quite destroyed by the eruption. From ab. 1500
to 1700 the church at Breiðá was only a chapel
(beenhus) but some of the farmers seem to have
been fairly well off. On the other hand the
destruction of the farm about 1700 is a conclu-
sive evidence of deteriorating climate and an
advance of the glaciers in the 17th century. The
Breiðamörk glacier seems to have reached a
postglacial maximum in the 18th century and
remamed so — with minor fluctuations — up to
ab. 1920. The glacier has now receded about 2
km in the Breiðá area and the site of the farm
houses is certainly outside the present glacier
margin but it is buried by som 3—4 m thich
layer of glacial debris.
ÁRNI STEFÁNSSON:
Fyrsta páskaferð á Öræfajökul
I páskavikunni 1952 fór 5 manna hópur úr
Jöklarannsóknafélagihu skíðaferð á Orafajökul.
Er þetta í fyrsta skipti, sem skiðamenn hafa
herjað á hasta fjall landsins að vetrarlagi. —
Þessir voru i förinni: Atli Steinarsson, Bent
Jörgensen, Einar Samundsson, Olafur Nielsen
og Arni Stefánsson, sem var fararstjóri og ritar
eftirfarandi ferðasögu.
Páskarnir eru hátíð skíðamanna. Þá fyllast
allir skíðaskálar. Fjöll og heiðar í nágrenni höf-
uðstaðarins verða morandi af fólki og ýmsir
leggja í langferðir til jökla og öræfa. „Hvert
ætlar þú um páskana?" — er algeng spurning
meðal skíðamanna. Flestir geta nefnt marga
ágæta „skíðastaði“, svo sem Fimmvörðuháls,
Tindfjöll, Kerlingarfjöll, Hagavatn, þar sem
þeir hafa dvalizt dýrlega páskadaga. En enginn
staður í öllu vetrarríki íslands kemst til jafns
við sjálfan Vatnajökul. —
Á páskum 1952 urðum við 5 félagar, sem
höfðum komið okkur saman um að ganga á
Öræfajökul — og leggja upp loftleiðis.
Það var ys og þys á flugvellinum, er við
mættumst þar, mánudaginn fyrir páska, í fögru
veðri. Margir þurftu að fá far, og brátt kom í
ljós, að okkur var eiginlega alveg ofaukið með
hafurtask okkar. En einhvern veginn rættist
úr þessu, og stundarkorni síðar svifum við
glaðir og reifir austur yfir Skeiðarársand í
stefnu á Fagurhólsmýri.
í austri sér á endalausa snjóbreiðu Vatna-
jökuls, og framundan er Öræfajökull, þessi
hrikalegi fjallajötunn með tindakórónu á höfði.
Við störum bergnumdir á Hvannadalshnúk.
Skyldi okkur auðnast að standa þar í slíku
veðri? Hann hækkar! Hann hækkar! — segir ein-
hver, en það er aðeins flugvélin, sem lækkar
og rennir sér léttilega niður á flugvöllinn á
Mýrinni. Við byrjum að tína út farangurinn,
sem er ótrúlega mikill, með öllu þessu bakpoka-
skrauti, sem nútíma sportferðamönnum er svo
lífsnauðsynlegt: ísaxir, fjallajárn, fjallavaður,
sjónaukar, kortahylki, áttavitar, hæðarmælar,
20